Қидирув:
Қонун ва суд олдидаги

Қонун ва суд олдидаги
тенглик

Ўзбекистон Республикасининг барча фуқаролари жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар, қонун ва суд олдида тенгдир. Корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар ҳам қонун ва суд олдида тенгдир.

Суд ҳужжатларининг

Суд ҳужжатларининг
мажбурийлиги

Суд ҳужжатлари барча давлат органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар, мансабдор шахслар, фуқаролар учун мажбурийдир ҳамда Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида ижро этилиши шарт.

Суд ҳокимиятининг

Суд ҳокимиятининг
мустақиллиги

Судьялар мустақилдирлар, фақат қонунга бўйсунадилар. Судьяларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўйилмайди ва бундай аралашув қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади. Ўзбекистон Республикасида суд ҳокимияти қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятлардан, сиёсий партиялардан, бошқа жамоат бирлашмаларидан мустақил ҳолда иш юритади.

Электрон почта манзил:

j.navoiy@sud.uz

Фуқаролар қабулхонаси:

(+998 79) 220-50-62

Манзил:

Навоий шаҳри, А. Навоий кўчаси, 11а уй, 210100

Интерактив хизматлар

Статистик маълумотлар

Статистик маълумотлар

Ўзбекистон Республикаси Олий Судининг республика судлари фаолиятига доир статистик маълумотлар базаси

Ўтиш
Cуд қарорлари тўплами

Cуд қарорлари тўплами

Судлар бўйича барча якуний суд қарорларини тўлиқ ёки шахссизлантирилган матнда ушбу ҳавола орқали билиб олинг.

Ўтиш
Давлат божи калькулятори

Давлат божи калькулятори

Бу хизмат тури судларга мурожаат қилишда тўланиши лозим бўлган давлат божи миқдорини аниқлашда яқиндан ёрдам беради.

Ўтиш
image
image
image
image
image
image

Электрон суд хизматлари

MY.SUD.UZ - суд хизматларидан фойдаланишнинг инновацион, ишончли ва қулай йўли

Мурожаат

Судга тўғридан - тўғри электрон шаклда мурожаат йўллаш.

Электрон тўлов тизими

Барча судларда фуқаролар томонидан амалга ошириладиган барча тўловларни тўлашнинг ягона электрон тизими.

Видеоконференц алоқа

Масофадан туриб суд мажлисида иштрок етиш

Мажлислар жадвали

Суд мажлислари жадвали билан танишиш – судларда ишларни суд мажлисида кўриб чиқишга тайинланган санаси ва вақти ҳақида онлайн тарзда хабардор бўлиб бориш имконини беради.

Давлат божи калькулятори

Бу хизмат тури судларга мурожаат қилишда тўланиши лозим бўлган давлат божи миқдорини аниқлашда яқиндан ёрдам беради.

Мурожаат намуналари

Фуқаролар судларга мурожаат қилишда ҳужжатларнинг тайёр намуналаридан мутлақо бепул фойдаланиш имконияти

image

MY.SUD.UZ

Ўзбекистон Республикаси Олий судининг интерактив хизматлари портали

ўтиш

Сўнгги янгиликлар

21Noy Янгиликлар

Jinoyat ishlari bo‘yicha sudlarda joriy etilgan yangi tergov sudyasi institutining mazmun-mohiyati va ahamiyatini keng jamoatchilikka yetkazish

So‘nggi yillarda mamlakatimizda «Inson sha’ni va qadr-qimmati yo‘lida» tamoyili asosida Yangi O‘zbekistonni barpo etish borasida, jumladan, demokratiya va ijtimoiy adolat tamoyillarini mustahkamlashga qaratilgan sud-huquq sohasida ham tub islohotlar izchil amalga oshirilmoqda.

Davlatimiz rahbarining “Tezkor-qidiruv hamda tergov faoliyatida shaxsning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni qabul qilingani ana shu islohotlarning mantiqiy davomi bo‘ldi.

Hujjatda jinoyat protsessini tubdan modernizatsiya qilish, jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlarida tergov sudyasi lavozimi joriy etish, ularga sudgacha bo‘lgan ish yuritish bosqichida protsessual harakatlarni amalga oshirish uchun sanksiyalar berish va boshqalar nazarda tutilgan.

Ushbu huquqiy hujjatning yana bir o‘ziga xos tomoni, “Xabeas korpus” instituti sohasini kengaytirish va tergov sudyalarini – sudgacha bo‘lgan ish yuritish bosqichi ustidan “sud nazorati”ni amalga oshirishga vakolatli alohida sudyalarni shakllantirish orqali sud majlisida jinoyat ishini ko‘rib chiqayotgan sudyaning xolisligi va adolatligi kafolatlanishidadir.

Mazkur Farmonning qabul qilinishi “O‘zbekiston – 2030” strategiyasida sud-huquq sohasiga oid vazifalarni hayotga izchil tatbiq etishdan kelib chiqqan holda, Konstitutsiya va qonunlar ustuvorligini ta’minlash, chinakam adolatli sud-huquq tizimini shakllantirish va uning faoliyatini jinoyat protsessida fuqarolarning huquq va manfaatlarini samarali himoya qilishga yo‘naltirish, shuningdek, aholining huquqni muhofaza qilish organlariga ishonchini yanada mustahkamlashda alohida ahamiyatga ega.

Amaldagi milliy qonunchiligimizga ko‘ra ko‘rsatuvlarni oldindan mustahkamlab qo‘yish sud tomonidan amalga oshiriladi. Biroq bugungi kunda dunyoning aksariyat rivojlangan davlatlarida bu masalaga jinoyat protsessida tergov sudyasi institutini joriy etish orqali yechim topilgan va u o‘z samarasini berib kelmoqda. Xususan, Yevropa mamlakatlaridan Fransiya, Ispaniya, Belgiya, Gresiya davlatlarida, Osiyo mamlakatlaridan esa Qirg‘iziston, Qozog‘iston, Ukraina, Moldova, Estoniya, Litva kabi davlatlarda tergov sudyasi lavozimi joriy etilgan bo‘lib, bugungi kunda ular sudga qadar ish yurituvi bosqichida sud tomonidan rozilik, ruxsat (sanksiya) beriladigan tergov yoki protsessual harakatlar va dastlabki tergov bilan bog‘liq boshqa munosabatlarga doir tartib-taomillarni hal etish bilan shug‘ullanadilar.

Shuni alohida ta’kidlash joizki, yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan davlatlarning barchasida ko‘rsatuvlarni oldindan mustahkamlab qo‘yish sud muhokamasini amalga oshirilishi mas’ul sudya tomonidan emas, sud tarmog‘idagi alohida mansabdor shaxs aynan tergov sudyasi tomonidan amalga oshiriladi. Bunday yondoshuv keyinchalik ishni sudda ko‘rishda xolislikni to‘la to‘kis ta’minlanishiga, birinchi instansiya sudi tomonidan qabul qilingan hukmning qonuniy, asoslantirilgan va adolatli bo‘lishiga hech qanday shubha qoldirmaydi.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, tergov sudyasi institutini qonunchilikka kiritish va amaliyotga keng joriy etish orqali ishni sudga qadar yuritish bosqichida protsess ishtirokchilarining huquq va erkinliklarini to‘liq ta’minlash bilan birga tomonlarning tortishuviga erishiladi hamda ko‘rsatuvlarni oldindan mustahkamlab qo‘yish protsessual harakatini o‘tkazish orqali dalillarni baholashda holislikni ta’minlaydi.

 

Zafar Tuxtayev,

Navoiy tumanlararo ma’muriy sudining sudyasi 

20Noy Янгиликлар

ТЕРГОВ СУДЬЯСИ: ТИЗИМДА ЯНГИ ИНСТИТУТ

Мамлакатимизда амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари замирида аввало, инсон қадрини улуғлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатларини кафолатли таъминлаш каби эзгу мақсадлар мужассам.

Шу йилнинг 10 июнь куни имзоланган «Тезкор-қидирув ҳамда тергов фаолиятида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Президент Фармони судлар фаолиятида очиқлик, шаффофликни таъминлаш билан бир қаторда, фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтиришга хизмат қилади.

Мазкур фармонга мувофиқ Судьялар олий кенгашига Олий суд билан биргаликда 2025 йил 1 январига қадар тергов судьяси лавозими жорий этиладиган судларнинг юқори малакали ва масъулиятли кадрлар билан таъминлаш вазифаси юклатилди.

Демак, 2025 йил 1 январдан бошлаб жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судларида иш бошлайдиган тергов судьялари жиноят ишлари бўйича судга қадар иш юритув даврида процессуал қарорларга санкция бериш масалалари — қамоққа олиш ёки уй қамоғи тарзидаги эҳтиёт чорасини қўллаш, қамоқда сақлаш ёки уй қамоғи муддатини узайтириш, паспортнинг (ҳаракатланиш ҳужжатининг) амал қилишини тўхтатиб туриш, мурдани эксгумация қилиш, почта-телеграф жўнатмаларини хатлаш, ушлаб туриш муддатини 48 соатга қадар узайтириш ҳамда прокурорнинг гувоҳ ва жабрланувчининг (фуқаровий даъвогарнинг) кўрсатмаларини олдиндан мустаҳкамлаш тўғрисидаги илтимосномаларини кўриб чиқади. Шунингдек, тергов судьяларига маъмурий ҳуқуқбузарликка оид ишларни кўриб чиқиш ваколати ҳам юклатилмоқда. Бу орқали жиноят ишлари бўйича биринчи инстанция суди судьялари ўртасида иш ҳажми мутаносиблиги таъминланади.

Қолаверса, бу жиноят ишларини кўриш жараёнида иш бўйича исботланиши лозим бўлган барча ҳолатларни синчковлик билан тўлиқ ва холисона текшириб чиқиш, судланувчиларнинг барча важларини текшириш ва тарафлар томонидан келтирилган илтимосномаларни батафсил кўриб чиқишга мустаҳкам ҳуқуқий замин яратади.

Энг асосийси, Фармонда тергов судьяси ўз фаолиятини мустақил амалга ошириб, фақат қонунга бўйсуниши ҳамда тергов судьясига одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ бўлмаган ҳар қандай вазифалар юклатилишига йўл қўйилмаслиги белгиланди.

Қисқаси, суд-ҳуқуқ тизимидаги бу муҳим ўзгартиришлар фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларини таъминлаш, жиноят ишлари бўйича судларнинг иш юкламасини камайтириш ҳамда судьяларнинг жиноят ишларини кўриб чиқиш жараёнларида қонуний, асосли ва адолатли қарор қабул қилиши учун кенг имкониятлар яратади.

 

Раҳимов Абубакр,

 

Навоий туманлараро маъмурий суди раиси

18Noy Янгиликлар

Иқтисодий судлар фаолиятида Конституциянинг тўғридан-тўғри қўллашнинг айрим масалалари

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси (бундан буён матнда Конституция деб юритилади)да Ўзбекистонни ҳуқуқий давлат деб эътироф этилиши давлатда Конституция ва қонунларнинг устуворлигини, давлат ўз фаолиятини жамият ва фуқароларни яшаш тарзини фақатгина Конституция ва қонунлар асосидагина амалга оширишни таъминлашни англатади.

Конституциянинг давлат ва жамият ҳаётининг барча жабҳаларида тўғридан-тўғри амал қилиши, фуқаролар ҳам кундалик ҳаётда Конституцияда белгиланган нормаларга мурожаат қилган ҳолда ўз ҳуқуқ ва эркинликларини амалга ошириши ҳуқуқий давлатнинг энг муҳим ва асосий шартларидан бири ҳисобланади.

Шу сабабдан ҳам Конституциямизнинг 15-моддасида Ўзбекистон Республикасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларининг устунлиги сўзсиз тан олинади.

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси мамлакатнинг бутун ҳудудида олий юридик кучга эга, тўғридан-тўғри амал қилади ва ягона ҳуқуқий маконнинг асосини ташкил этади деган муҳим тамойил белгилаб қўйилган.

Мазкур конституцион тамойил давлат органлари, уларнинг мансабдор шахслари, шу жумладан судлар томонидан Конституция нормаларини ҳуқуқни қўллаш амалиётида бевосита тадбиқ этиб, Конституцияда белгиланган нормаларни аниқ кўрсатган ҳолда қарорлар қабул қилишини англатади.

Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясини сўзсиз ва тўлиқ амалга ошириш, унда мустаҳкамланган устувор принципларни Янги Ўзбекистон улуғвор ғоясига ҳамоҳанг тарзда рўёбга чиқариш, давлат органларининг фаолиятини янгича конституциявий-ҳуқуқий шароитларда йўлга қўйиш, фуқаролар ўз ҳаётида халқ Конституцияси руҳини яққол ҳис этиб туришини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2023 йил 8 майда қабул қилинган “Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясини амалга ошириш бўйича биринчи навбатдаги чора тадбирлар тўғрисида”ги ПФ 67-сонли Фармонида ҳам, янги таҳрирдаги Конституция олий юридик кучга эга эканлигидан келиб чиқиб, давлат органлари ва ташкилотлари, шу жумладан, суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятида тўғридан-тўғри ва сўзсиз қўлланилиши ва унинг нормаларини амалга ошириш учун бошқа қонунчилик ҳужжатларининг мавжуд эмаслиги ёки қонунчиликка Конституцияга мувофиқ ўзгартириш ва қўшимчалар киритилмаганлиги важи билан қўллашни рад этиш қатъиян тақиқланишлиги қайд этилган.

Бу борада Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2023 йил 23 июнь кунидаги ”Одил судловни амалга оширишда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси нормаларини тўғридан-тўғри қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги 16-сонли Қарорида (бундан буён матнда Пленум қарори деб юритилади), Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 15-моддасининг иккинчи қисмига кўра, Конституция мамлакатнинг бутун ҳудудида олий юридик кучга эга, тўғридан-тўғри амал қилади ва ягона ҳуқуқий маконнинг асосини ташкил этади. Конституциянинг олий юридик кучга эгалиги ҳақидаги қоида унинг нормалари барча қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлардан устун туришини англатади. Шунга кўра, судлар кўриб чиқилаётган ҳуқуқий муносабатларни тартибга солувчи қонун ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг мазмунини баҳолаши ва Конституция нормаларини тўғридан-тўғри амал қилувчи олий юридик кучга эга норматив-ҳуқуқий асос сифатида қўллаши лозим. Судлар Конституция нормасини тегишли қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинмаганлиги важи билан қўллашни рад этишга йўл қуйилмаслигига эътибор қаратишлари кераклиги тўғрисида судларга тушунтириш берилган.

Зеро, Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодекси (бундан буён матнда ИПК деб номланади) 13-моддасида, суд ишларни Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари, бошқа қонунчилик ҳужжатлари, шунингдек Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари асосида ҳал қилишлиги иқтисодий суд ишларини юритишнинг муҳим бир принципи сифатида эътироф этилган.

Юқорида қайд этилган Конституция ва қонун ҳужжатлари талабларидан ва Олий суд Пленуми қарори тушунтиришларидан келиб чиқиб, иқтисодий судлар томонидан ҳам иқтисодиёт соҳасида юзага келган низоларни ҳал этиш орқали одил судловни таъминлашда Конституция нормаларини бевосита қўллаб келмоқда.

Статистик маълумотларга кўра Навоий вилоят иқтисодий судлари томонидан 2024 йилнинг ўтган 9 ойи давомида жами 3854 та иқтисодий иш кўрилган бўлиб, мазкур ишлар бўйича Конституциясининг 15-моддасини 94 ҳолатда, 49-моддасини 13 ҳолатда, 55-моддасини 319 ҳолатда, 65-моддасини 19 ҳолатда, 66-моддасини 94 ҳолатда, 68-моддасини 17 ҳолатда, 138-моддасини 23 ҳолатда, бошқа моддалари билан биргаликда жами 646 ҳолатда тўғридан тўғри қўллаган.

Суд амалиётидан кўринишича, иқтисодий судлар ҳам ўз қарорларида барча судлар каби Конституциянинг 55-моддасида белгиланган, ҳар кимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органларининг ҳамда бошқа ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлиги устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланишини кўрсатиб келаётган бўлса, низони тури ва моҳиятидан келиб чиқиб тегишлилигига кўра Конституциянинг 15,16,49,65-68,138 каби бошқа моддаларини ҳам қўллаб келмоқда.

Мисол учун, аризачи Навоий вилояти экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси судга ариза тақдим этиб, “Z” МЧЖ тегишли “Оҳак ишлаб чиқариш цехи” фаолиятини вақтинча тўхтатишни сўраган. Суд муҳокамасида “Z” МЧЖга тегишли “Оҳак ишлаб чиқариш цехи”да оҳак маҳсулоти кўмир ёқилғиси ёрдамида пиширишга қайта ихтисослаштирилганлиги, кўмирдан фойдаланиш натижасида атмосферага белгиланганига қараганда кўп миқдорда зарарли газлар чиқарилаётганлиги, бунинг олдини олиш учун қонунчиликда белгиланган стандартларга мос келувчи филтрлар ўрнатилмаганлиги, шунингдек кўмирдан фойдаланган ҳолда оҳак пишириш учун экологик экспертиза хулосаси олинмаганлиги аниқланганлиги сабабли, суд Конституциясининг 66-моддасидаги, мулкдор ўзига тегишли бўлган мол-мулкка ўз хоҳишича эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади. Мол-мулкдан фойдаланиш атроф-муҳитга зарар етказмаслиги, бошқа шахсларнинг, жамият ва давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонуний манфаатларини бузмаслиги кераклиги тўғрисидаги нормани бевосита қўллаб, жавобгар “Z” МЧЖга тегишли “Оҳак ишлаб чиқариш цехи” фаолиятини вақтинча тўхтатиш тўғрисида қарор қабул қилган.

Пленум Қарорида қайд этилишича, Конституция нормалари тегишли қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинишидан ёки мавжудлигидан қатъий назар, ушбу Конституциявий Қонун кучга кирган пайтдан эътиборан тўғридан-тўғри амал қилади. Судлар инобатга олиши керакки, суд ҳужжатларида ҳуқуқий асос сифатида биринчи навбатда, қоида тариқасида, Конституциянинг тегишли нормаларига ва ундан кейин юридик кучига қараб бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга, башарти қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар Конституция нормаларига зид бўлганлиги аниқланган тақдирда эса, фақатгина Конституциянинг тегишли нормалари қўлланилади.

Мисол учун, туман прокуратураси туман ҳокимлиги манфаатини кўзлаб, судга даъво киритиб жавобгар “К” оилавий корхонасига туман ҳокимининг 22.04.2020 йилдаги қарори билан ажратилган 70,1 гектар ер майдонига бўлган ҳуқуқни бекор қилиш ва ер майдонини олиб қўйишни сўраган.

Суд муҳокамасида жавобгар “К” оилавий корхонасига туман ҳокимининг 22.04.2020 йилдаги қарори билан жами 70.1 гектар ер майдони замонавий интенсив боғ ва сабзавотчилик, полизчилик йўналишида 10 йил муддатга вақтинчалик фойдаланиш ҳуқуқи билан ажратиб берилган бўлсада, оилавий корхона томонидан ажратилган ер участкасидан лозим даражада фойдаланмаганлиги, интенсив боғ ташкил этилмаганлиги, ер участкасидан бошқа мақсадларда фойдаланиб, агротехник тадбирлар умуман амалга оширилмаганлиги етарли далиллар билан исботланган.

Суд мазукр даъво талабини қаноатлантиришда дастлаб Конституциясининг 68-моддасидаги ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа табиий ресурслар умуммиллий бойликдир, улардан оқилона фойдаланиш зарур ва улар давлат муҳофазасида эканлиги тўғрисидаги қоидани, кейин Ер кодексининг 36-моддаси биринчи қисмининг 10-банди, қишлоқ хўжалиги эҳтиёжлари учун берилган ер участкасидан бир йил мобайнида ва қишлоқ хўжалиги соҳасига тааллуқли бўлмаган эҳтиёжлар учун берилган ер участкасидан икки йил мобайнида фойдаланилмаганида, 6-банди, ер участкасидан белгиланганидан бошқа мақсадларда фойдаланилганда, 7-банди, ер участкасидан оқилона фойдаланилмаганда бутун ер участкасига ёки унинг бир қисмига эгалик қилиш ҳуқуқи ёхуд ундан доимий ёки муддатли фойдаланиш ҳуқуқи, шунингдек ер участкасини ижарага олиш ҳуқуқи бекор қилиниши белгиланганлигини асос қилиб олган.

Конституциянинг 15-моддасида Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган принцип ва нормалари билан бир қаторда Ўзбекистон Республикаси ҳуқуқий тизимининг таркибий қисмидир.

Агар Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасида Ўзбекистон Республикасининг қонунида назарда тутилганидан бошқача қоидалар белгиланган бўлса, Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаси қоидалари қўлланилиши қайд этилган.

Конституциянинг мазкур талабидан келиб чиқиб, Пленум қарорида, судлар қонун ҳужжатларига асосан халқаро шартнома Ўзбекистон Республикасида ратификация қилинганлиги ёхуд кучга кириши учун зарур бўлган давлат ички тартиб-таомиллари ўтказилганлигига, шунингдек, қўшимча шартлар қўйилганлигига эътибор қаратиши лозимлиги, шу билан бирга, ишларнинг кўриб чиқилишида халқаро шартнома нормалари қўлланилган ҳолларда қарорнинг асослантирувчи қисмида ушбу халқаро шартнома нормаларига ҳавола қилиниши лозимги тўғрисида тушунтириш берилган.

ИПКга асосан иқтисодий судлар тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган чет эл юридик шахслари, халқаро ташкилотлар, чет эл фуқаролари, фуқаролиги бўлмаган шахслар иштирокидаги ишларни ҳамда чет давлат судлари ва арбитражларининг қарорларини тан олиш ҳамда ижрога қаратиш тўғрисидаги ишларни ҳам кўради.

Мазкур тоифада кўрилган ишлар юзасидан иқтисодий судлар томонидан халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган принцип ва нормалари бўлган Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон Декларацияси, Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги ҳамда Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги Пакт, Фуқаролик, оилавий ва жиноий ишлар бўйича ҳуқуқий ёрдам ва ҳуқуқий муносабатлар тўғрисидаги (Кишинёв), Чет эл арбитражалари ҳал қилув қарорларини тан олиш ва ижрога қаратиш тўғрисидаги (Нью-Йорк) конвенцияларини ҳамда Хўжалик фаолиятини амалга ошириш билан боғлиқ низоларни ҳал қилиш тартиби тўғрисидаги (Киев битими) каби халқаро битимларни, шунингдек чет давлатлар билан икки тарафлама ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш юзасидан тузилган халқаро шартномаларни қўллаб, қарорнинг асослантирувчи қисмида ушбу халқаро ҳуқуқ нормаларига ҳавола қилиниб келинмоқда.

Зеро, Конституцияни мамлакатнинг бутун ҳудудида тўғридан-тўғри амал қилиши, унинг нормаларини давлат органлари ва мансабдор шахслар айниқса судлар томонидан қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатлар мавжуд ёки мавжуд эмаслгидан қатъий назар қўлланилиши Конституцияда белгиланган инсон ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқ ва эркинликлари таъминланиши ва пировардида халқнинг Конституцияга бўлган ишончини кучайтиришга хизмат қилади.

 

Турғун Қаҳҳоров,

Навоий вилоят суди судьяси.

18Noy Янгиликлар

Атроф муҳит муҳофазасига – барчамиз бирдек масъул

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 66-моддасига мувофиқ, мулкдор ўзига тегишли бўлган мол-мулкка ўз хоҳишича эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади. Мол-мулкдан фойдаланиш атроф-муҳитга зарар етказмаслиги, бошқа шахсларнинг, жамият ва давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонуний манфаатларини бузмаслиги керак.

Юртимизнинг бебаҳо табиий бойликларини асраб-авайлаш, уни келажак авлодга бус-бутунлигича етказиш ҳамда атроф-муҳит мусаффолигини сақлаш ҳар биримизнинг бурчимиздир.

Айтиш жоизки, сўнгги йилларда давлатимизда экологик хавфсизликни таъминлаш, экологик вазиятни яхшилаш ва табиатни муҳофаза қилишга қаратилган бир қатор муҳим ҳужжатлар қабул қилинди.

Мазкур ҳужжатларнинг қабул қилиниши табиий муҳит шароитларини сақлаш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланишнинг ҳуқуқий, иқтисодий ва ташкилий асосларини белгилаб беради.

Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 12 апрелдаги 202-сон қарори билан тасдиқланган Низомга кўра, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида атроф табиий муҳит ифлослантирилганлиги ва чиқиндилар жойлаштирилганлиги учун ифлослантирувчи моддалар ташламаларини атроф табиий муҳитга чиқариб ташловчи, оқова сувларни оқизувчи ва чиқиндиларни жойлаштирувчи юридик шахслар, шунингдек, юридик шахслар, шунингдек, юридик шахс бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи ҳамда шаҳарлар ва бошқа аҳоли пунктлари коммунал канализация тармоқларига ифлослантирувчи моддаларни нормативдан ортиқча оқизувчи жисмоний шахслар компенсация тўловчи субъектлар ҳисобланади.

Мазкур низомга мувофиқ, I ва II тоифага мансуб компенсация тўловчи субъектлар ҳар чоракда атроф табиий муҳитни ифлослантирганлиги, чиқиндиларни жойлаштирганлиги учун ҳисобот давридан кейинги ойнинг 25-кунигача аванс компенсация тўловини амалга ошириши, III ва IV тоифаларга мансуб компенсация тўловчи субъектлар томонидан атроф табиий муҳитни ифлослантирганлик ва чиқиндиларни жойлаштирганлик учун компенсация тўловлари йилига бир марта, ҳисобот давридан кейинги йилнинг 5 февралигача амалга ошириши белгиланган.

Даъвогар Навоий вилоят экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, жавобгар “Асрор” фермер хўжалигидан 1.131.832 сўм компенсация тўлови ва 413.119 сўм пеня ундиришни сўраган.

Иш ҳужжатлардан аниқланишича, жавобгар Ўзбекистон Республикаси ҳудудида атроф табиий муҳит ифлослантирилганлиги ва чиқиндилар жойлаштирилганлиги учун компенсация тўловлари тўловчиси ҳисобланиб, ҳозирги кунда фаолият кўрсатиб келаётган фермер хўжалиги сифатида қайд этилган.

Жавобгар томонидан юқоридаги Низом талабларида кўрсатилган ҳисоботлар топширилмаганлиги ва тўловлар амалга оширилмаганлиги сабабли, даъвогар компенсация тўловини тўлашлик тўғрисида жавобгарга огоҳлантириш хати юборган.

 Бироқ жавобгар томонидан даъвогарнинг огоҳлантириш хатига  муносабат билдирилмаган.

 Низомнинг 35-банди, саккизинчи хатбошисида давлат экология қўмитаси ва унинг ҳудудий органларида компенсация тўловларини ундириш билан боғлиқ бўлган даъволарни суд органларига тақдим этиш ҳуқуқи мавжудлиги қайд этилган.

Шу сабабли даъвогар судга мурожаат қилиб, унинг талаби ишдаги мавжуд далиллар билан ўз тасдиғини топганлиги, жавобгар Низом талабларига мувофиқ компенсация тўловларини амалга ошириши лозим бўлган субъектлар қаторига кириши ва тўловларни белгиланган муддатларда тўламаганлиги сабабли, суд томонидан жавобгардан компенсация тўловлари ва пеня ундириш ҳақида қарор қабул қилинган.

Ушбу тоифадаги ишлар таҳлил қилинганда, Учқудуқ туман иқтисодий суди томонидан жорий йилнинг 9 ойи давомида мазкур турдаги жами 40 та ишлар кўрилган бўлиб, шундан 38 таси қаноатлантирилган бўлса, 1 таси иш юритишдан тугатилган, 1 таси қарздорлик тўланганлиги учун рад этилган.

Бундай мисолларни кўплаб келтириш мумкин албатта. Шуни таъкидлаш жоизки, экологияга оид муаммоларни ҳал этиш фақатгина давлатнинг зиммасида эмас, балки бунга барчамиз бирдек масъулмиз.

Зеро, она табиатни асраб-авайлаш ҳар биримизнинг бурчимиздир.

 

 

Дилшод Турдиев,

 Учқудуқ туман иқтисодий суди раиси 

14Noy Янгиликлар

Оилалар мустаҳкамлигига барчамиз бирдек масъулмиз

Навоий вилоят суди ва Навоий вилоят оила ва хотин-қизлар бошқармаси билан ўзаро ҳамкорлик тўғрисида имзоланган Мемарандумга асосан Навоий шаҳридаги “Тараққиёт” маҳалласи биносида Навоий вилоят суди судьялари И.Шоймардонова ва А.Баҳронов, оқила аёллар аъзолари ҳамда маҳалла хотин-қизлар фаоллари ва отинойлари иштирокида шаҳардаги оилавий низолари бор, нотинч оилалар билан очиқ мулоқот ва учрашув тадбири ўтказилди.

Тадбирда 10 нафар оила аъзолари билан индивидуал суҳбатлашиб, никоҳдан ажратишнинг салбий оқибатлари, оила муқаддаслиги ва фарзанд тарбиясига эътиборсиз бўлмасликлари ҳақида таъкидланиб, жиддий асослар бўлмаганда никоҳдан ажрашиш мақсадга мувофиқ эмаслиги тўғрисида тушунтириш ишлари олиб борилди.

Олиб борилган тушунтириш ишлари натижасида, 3 нафар ажрим ёқасидаги оилалар яраштирилишига эришилди ва 2 нафар оилани яраштириш имкони йўқ деб топили ҳамда қолган 5 нафар оила аъзолари билан кейинчалик яна тушунтириш ишлари олиб бориш бўйича тегишли тавсилар берилди.

 

Азизжон Баҳронов,

Навоий вилоят суди судьяси.

11Noy Янгиликлар

Тадбиркорларга янада қулай шарт-шароитлар яратилди

Сўнгги йилларда мамлакатимизда тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш, уларга қулай шарт-шароитлар яратиш борасида бир қатор самарали ислоҳотлар амалга оширилди.

Шунингдек, уларнинг давлат органларига ҳисобот ва статистик маълумотларни тақдим этиш жараёнларини соддалаштириш, бу борада улардан ортиқча ҳужжатларни талаб қилиб олишга чек қўйиш ҳамда ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича комплекс чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.

Хусусан, 2024 йилнинг 21 октябрь куни Ўзбекистон Республикасининг “Тадбиркорлик субъектлари томонидан ҳисоботларни давлат органларига тақдим этиш жараёнлари соддалаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 24110-моддасига ўзгартириш киритиш ҳақида”ги ЎРҚ-979-сон Қонуни қабул қилиниши ҳам бунга яна бир мисол ҳисобланади.

Қонунга кўра, тадбиркорлик субъектлари томонидан давлат органларига тақдим этиладиган ҳисобот ва статистика маълумотларининг ягона рўйхатига киритилмаган статистика, молия, солиқ ҳисоботини ва бошқа ҳисоботни, шунингдек қонунчиликда назарда тутилмаган ўзга ҳужжатларни, шу жумладан банк ҳисобварағини очишда ортиқча ҳужжатларни тадбиркорлик субъектларидан талаб қилиб олганлик, худди шунингдек мазкур ягона рўйхатга киритилган ҳисоботни тақдим этишнинг белгиланган муддатлари ва тартибига зид равишда талаб қилиб олганлик учун жавобгарлик белгиланишини назарда тутувчи ўзгартириш киритилди.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш жоизки, мазкур Қонуннинг қабул қилиниши давлат органларининг ҳисоботларни талаб қилиб олиш борасидаги масъулиятини оширишга ва қонунчилик талабларига амал қилган ҳолда фаолият юритаётган тадбиркорлик субъектларининг келгусидаги фаолиятида муҳим ўрин тутиб, уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга хизмат қилади.

 

 

Дилшод Турдиев,

Учқудуқ туман иқтисодий суди раиси. 

image

Сўнгги янгиликлар

Jinoyat ishlari bo‘yicha sudlarda joriy etilgan yangi tergov sudyasi institutining mazmun-mohiyati va ahamiyatini keng jamoatchilikka yetkazish

So‘nggi yillarda mamlakatimizda «Inson sha’ni va qadr-qimmati yo‘lida» tamoyili asosida Yangi O‘zbekistonni barpo etish borasida, jumladan, demokratiya va ijtimoiy adolat tamoyillarini mustahkamlashga qaratilgan sud-huquq sohasida ham tub islohotlar izchil amalga oshirilmoqda.

Davlatimiz rahbarining “Tezkor-qidiruv hamda tergov faoliyatida shaxsning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni qabul qilingani ana shu islohotlarning mantiqiy davomi bo‘ldi.

Hujjatda jinoyat protsessini tubdan modernizatsiya qilish, jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlarida tergov sudyasi lavozimi joriy etish, ularga sudgacha bo‘lgan ish yuritish bosqichida protsessual harakatlarni amalga oshirish uchun sanksiyalar berish va boshqalar nazarda tutilgan.

Ushbu huquqiy hujjatning yana bir o‘ziga xos tomoni, “Xabeas korpus” instituti sohasini kengaytirish va tergov sudyalarini – sudgacha bo‘lgan ish yuritish bosqichi ustidan “sud nazorati”ni amalga oshirishga vakolatli alohida sudyalarni shakllantirish orqali sud majlisida jinoyat ishini ko‘rib chiqayotgan sudyaning xolisligi va adolatligi kafolatlanishidadir.

Mazkur Farmonning qabul qilinishi “O‘zbekiston – 2030” strategiyasida sud-huquq sohasiga oid vazifalarni hayotga izchil tatbiq etishdan kelib chiqqan holda, Konstitutsiya va qonunlar ustuvorligini ta’minlash, chinakam adolatli sud-huquq tizimini shakllantirish va uning faoliyatini jinoyat protsessida fuqarolarning huquq va manfaatlarini samarali himoya qilishga yo‘naltirish, shuningdek, aholining huquqni muhofaza qilish organlariga ishonchini yanada mustahkamlashda alohida ahamiyatga ega.

Amaldagi milliy qonunchiligimizga ko‘ra ko‘rsatuvlarni oldindan mustahkamlab qo‘yish sud tomonidan amalga oshiriladi. Biroq bugungi kunda dunyoning aksariyat rivojlangan davlatlarida bu masalaga jinoyat protsessida tergov sudyasi institutini joriy etish orqali yechim topilgan va u o‘z samarasini berib kelmoqda. Xususan, Yevropa mamlakatlaridan Fransiya, Ispaniya, Belgiya, Gresiya davlatlarida, Osiyo mamlakatlaridan esa Qirg‘iziston, Qozog‘iston, Ukraina, Moldova, Estoniya, Litva kabi davlatlarda tergov sudyasi lavozimi joriy etilgan bo‘lib, bugungi kunda ular sudga qadar ish yurituvi bosqichida sud tomonidan rozilik, ruxsat (sanksiya) beriladigan tergov yoki protsessual harakatlar va dastlabki tergov bilan bog‘liq boshqa munosabatlarga doir tartib-taomillarni hal etish bilan shug‘ullanadilar.

Shuni alohida ta’kidlash joizki, yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan davlatlarning barchasida ko‘rsatuvlarni oldindan mustahkamlab qo‘yish sud muhokamasini amalga oshirilishi mas’ul sudya tomonidan emas, sud tarmog‘idagi alohida mansabdor shaxs aynan tergov sudyasi tomonidan amalga oshiriladi. Bunday yondoshuv keyinchalik ishni sudda ko‘rishda xolislikni to‘la to‘kis ta’minlanishiga, birinchi instansiya sudi tomonidan qabul qilingan hukmning qonuniy, asoslantirilgan va adolatli bo‘lishiga hech qanday shubha qoldirmaydi.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, tergov sudyasi institutini qonunchilikka kiritish va amaliyotga keng joriy etish orqali ishni sudga qadar yuritish bosqichida protsess ishtirokchilarining huquq va erkinliklarini to‘liq ta’minlash bilan birga tomonlarning tortishuviga erishiladi hamda ko‘rsatuvlarni oldindan mustahkamlab qo‘yish protsessual harakatini o‘tkazish orqali dalillarni baholashda holislikni ta’minlaydi.

 

Zafar Tuxtayev,

Navoiy tumanlararo ma’muriy sudining sudyasi 

ТЕРГОВ СУДЬЯСИ: ТИЗИМДА ЯНГИ ИНСТИТУТ

Мамлакатимизда амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари замирида аввало, инсон қадрини улуғлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатларини кафолатли таъминлаш каби эзгу мақсадлар мужассам.

Шу йилнинг 10 июнь куни имзоланган «Тезкор-қидирув ҳамда тергов фаолиятида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Президент Фармони судлар фаолиятида очиқлик, шаффофликни таъминлаш билан бир қаторда, фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтиришга хизмат қилади.

Мазкур фармонга мувофиқ Судьялар олий кенгашига Олий суд билан биргаликда 2025 йил 1 январига қадар тергов судьяси лавозими жорий этиладиган судларнинг юқори малакали ва масъулиятли кадрлар билан таъминлаш вазифаси юклатилди.

Демак, 2025 йил 1 январдан бошлаб жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судларида иш бошлайдиган тергов судьялари жиноят ишлари бўйича судга қадар иш юритув даврида процессуал қарорларга санкция бериш масалалари — қамоққа олиш ёки уй қамоғи тарзидаги эҳтиёт чорасини қўллаш, қамоқда сақлаш ёки уй қамоғи муддатини узайтириш, паспортнинг (ҳаракатланиш ҳужжатининг) амал қилишини тўхтатиб туриш, мурдани эксгумация қилиш, почта-телеграф жўнатмаларини хатлаш, ушлаб туриш муддатини 48 соатга қадар узайтириш ҳамда прокурорнинг гувоҳ ва жабрланувчининг (фуқаровий даъвогарнинг) кўрсатмаларини олдиндан мустаҳкамлаш тўғрисидаги илтимосномаларини кўриб чиқади. Шунингдек, тергов судьяларига маъмурий ҳуқуқбузарликка оид ишларни кўриб чиқиш ваколати ҳам юклатилмоқда. Бу орқали жиноят ишлари бўйича биринчи инстанция суди судьялари ўртасида иш ҳажми мутаносиблиги таъминланади.

Қолаверса, бу жиноят ишларини кўриш жараёнида иш бўйича исботланиши лозим бўлган барча ҳолатларни синчковлик билан тўлиқ ва холисона текшириб чиқиш, судланувчиларнинг барча важларини текшириш ва тарафлар томонидан келтирилган илтимосномаларни батафсил кўриб чиқишга мустаҳкам ҳуқуқий замин яратади.

Энг асосийси, Фармонда тергов судьяси ўз фаолиятини мустақил амалга ошириб, фақат қонунга бўйсуниши ҳамда тергов судьясига одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ бўлмаган ҳар қандай вазифалар юклатилишига йўл қўйилмаслиги белгиланди.

Қисқаси, суд-ҳуқуқ тизимидаги бу муҳим ўзгартиришлар фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларини таъминлаш, жиноят ишлари бўйича судларнинг иш юкламасини камайтириш ҳамда судьяларнинг жиноят ишларини кўриб чиқиш жараёнларида қонуний, асосли ва адолатли қарор қабул қилиши учун кенг имкониятлар яратади.

 

Раҳимов Абубакр,

 

Навоий туманлараро маъмурий суди раиси

Иқтисодий судлар фаолиятида Конституциянинг тўғридан-тўғри қўллашнинг айрим масалалари

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси (бундан буён матнда Конституция деб юритилади)да Ўзбекистонни ҳуқуқий давлат деб эътироф этилиши давлатда Конституция ва қонунларнинг устуворлигини, давлат ўз фаолиятини жамият ва фуқароларни яшаш тарзини фақатгина Конституция ва қонунлар асосидагина амалга оширишни таъминлашни англатади.

Конституциянинг давлат ва жамият ҳаётининг барча жабҳаларида тўғридан-тўғри амал қилиши, фуқаролар ҳам кундалик ҳаётда Конституцияда белгиланган нормаларга мурожаат қилган ҳолда ўз ҳуқуқ ва эркинликларини амалга ошириши ҳуқуқий давлатнинг энг муҳим ва асосий шартларидан бири ҳисобланади.

Шу сабабдан ҳам Конституциямизнинг 15-моддасида Ўзбекистон Республикасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларининг устунлиги сўзсиз тан олинади.

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси мамлакатнинг бутун ҳудудида олий юридик кучга эга, тўғридан-тўғри амал қилади ва ягона ҳуқуқий маконнинг асосини ташкил этади деган муҳим тамойил белгилаб қўйилган.

Мазкур конституцион тамойил давлат органлари, уларнинг мансабдор шахслари, шу жумладан судлар томонидан Конституция нормаларини ҳуқуқни қўллаш амалиётида бевосита тадбиқ этиб, Конституцияда белгиланган нормаларни аниқ кўрсатган ҳолда қарорлар қабул қилишини англатади.

Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясини сўзсиз ва тўлиқ амалга ошириш, унда мустаҳкамланган устувор принципларни Янги Ўзбекистон улуғвор ғоясига ҳамоҳанг тарзда рўёбга чиқариш, давлат органларининг фаолиятини янгича конституциявий-ҳуқуқий шароитларда йўлга қўйиш, фуқаролар ўз ҳаётида халқ Конституцияси руҳини яққол ҳис этиб туришини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2023 йил 8 майда қабул қилинган “Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясини амалга ошириш бўйича биринчи навбатдаги чора тадбирлар тўғрисида”ги ПФ 67-сонли Фармонида ҳам, янги таҳрирдаги Конституция олий юридик кучга эга эканлигидан келиб чиқиб, давлат органлари ва ташкилотлари, шу жумладан, суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятида тўғридан-тўғри ва сўзсиз қўлланилиши ва унинг нормаларини амалга ошириш учун бошқа қонунчилик ҳужжатларининг мавжуд эмаслиги ёки қонунчиликка Конституцияга мувофиқ ўзгартириш ва қўшимчалар киритилмаганлиги важи билан қўллашни рад этиш қатъиян тақиқланишлиги қайд этилган.

Бу борада Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2023 йил 23 июнь кунидаги ”Одил судловни амалга оширишда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси нормаларини тўғридан-тўғри қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги 16-сонли Қарорида (бундан буён матнда Пленум қарори деб юритилади), Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 15-моддасининг иккинчи қисмига кўра, Конституция мамлакатнинг бутун ҳудудида олий юридик кучга эга, тўғридан-тўғри амал қилади ва ягона ҳуқуқий маконнинг асосини ташкил этади. Конституциянинг олий юридик кучга эгалиги ҳақидаги қоида унинг нормалари барча қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлардан устун туришини англатади. Шунга кўра, судлар кўриб чиқилаётган ҳуқуқий муносабатларни тартибга солувчи қонун ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг мазмунини баҳолаши ва Конституция нормаларини тўғридан-тўғри амал қилувчи олий юридик кучга эга норматив-ҳуқуқий асос сифатида қўллаши лозим. Судлар Конституция нормасини тегишли қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинмаганлиги важи билан қўллашни рад этишга йўл қуйилмаслигига эътибор қаратишлари кераклиги тўғрисида судларга тушунтириш берилган.

Зеро, Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодекси (бундан буён матнда ИПК деб номланади) 13-моддасида, суд ишларни Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари, бошқа қонунчилик ҳужжатлари, шунингдек Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари асосида ҳал қилишлиги иқтисодий суд ишларини юритишнинг муҳим бир принципи сифатида эътироф этилган.

Юқорида қайд этилган Конституция ва қонун ҳужжатлари талабларидан ва Олий суд Пленуми қарори тушунтиришларидан келиб чиқиб, иқтисодий судлар томонидан ҳам иқтисодиёт соҳасида юзага келган низоларни ҳал этиш орқали одил судловни таъминлашда Конституция нормаларини бевосита қўллаб келмоқда.

Статистик маълумотларга кўра Навоий вилоят иқтисодий судлари томонидан 2024 йилнинг ўтган 9 ойи давомида жами 3854 та иқтисодий иш кўрилган бўлиб, мазкур ишлар бўйича Конституциясининг 15-моддасини 94 ҳолатда, 49-моддасини 13 ҳолатда, 55-моддасини 319 ҳолатда, 65-моддасини 19 ҳолатда, 66-моддасини 94 ҳолатда, 68-моддасини 17 ҳолатда, 138-моддасини 23 ҳолатда, бошқа моддалари билан биргаликда жами 646 ҳолатда тўғридан тўғри қўллаган.

Суд амалиётидан кўринишича, иқтисодий судлар ҳам ўз қарорларида барча судлар каби Конституциянинг 55-моддасида белгиланган, ҳар кимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органларининг ҳамда бошқа ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлиги устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланишини кўрсатиб келаётган бўлса, низони тури ва моҳиятидан келиб чиқиб тегишлилигига кўра Конституциянинг 15,16,49,65-68,138 каби бошқа моддаларини ҳам қўллаб келмоқда.

Мисол учун, аризачи Навоий вилояти экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси судга ариза тақдим этиб, “Z” МЧЖ тегишли “Оҳак ишлаб чиқариш цехи” фаолиятини вақтинча тўхтатишни сўраган. Суд муҳокамасида “Z” МЧЖга тегишли “Оҳак ишлаб чиқариш цехи”да оҳак маҳсулоти кўмир ёқилғиси ёрдамида пиширишга қайта ихтисослаштирилганлиги, кўмирдан фойдаланиш натижасида атмосферага белгиланганига қараганда кўп миқдорда зарарли газлар чиқарилаётганлиги, бунинг олдини олиш учун қонунчиликда белгиланган стандартларга мос келувчи филтрлар ўрнатилмаганлиги, шунингдек кўмирдан фойдаланган ҳолда оҳак пишириш учун экологик экспертиза хулосаси олинмаганлиги аниқланганлиги сабабли, суд Конституциясининг 66-моддасидаги, мулкдор ўзига тегишли бўлган мол-мулкка ўз хоҳишича эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади. Мол-мулкдан фойдаланиш атроф-муҳитга зарар етказмаслиги, бошқа шахсларнинг, жамият ва давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонуний манфаатларини бузмаслиги кераклиги тўғрисидаги нормани бевосита қўллаб, жавобгар “Z” МЧЖга тегишли “Оҳак ишлаб чиқариш цехи” фаолиятини вақтинча тўхтатиш тўғрисида қарор қабул қилган.

Пленум Қарорида қайд этилишича, Конституция нормалари тегишли қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинишидан ёки мавжудлигидан қатъий назар, ушбу Конституциявий Қонун кучга кирган пайтдан эътиборан тўғридан-тўғри амал қилади. Судлар инобатга олиши керакки, суд ҳужжатларида ҳуқуқий асос сифатида биринчи навбатда, қоида тариқасида, Конституциянинг тегишли нормаларига ва ундан кейин юридик кучига қараб бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга, башарти қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар Конституция нормаларига зид бўлганлиги аниқланган тақдирда эса, фақатгина Конституциянинг тегишли нормалари қўлланилади.

Мисол учун, туман прокуратураси туман ҳокимлиги манфаатини кўзлаб, судга даъво киритиб жавобгар “К” оилавий корхонасига туман ҳокимининг 22.04.2020 йилдаги қарори билан ажратилган 70,1 гектар ер майдонига бўлган ҳуқуқни бекор қилиш ва ер майдонини олиб қўйишни сўраган.

Суд муҳокамасида жавобгар “К” оилавий корхонасига туман ҳокимининг 22.04.2020 йилдаги қарори билан жами 70.1 гектар ер майдони замонавий интенсив боғ ва сабзавотчилик, полизчилик йўналишида 10 йил муддатга вақтинчалик фойдаланиш ҳуқуқи билан ажратиб берилган бўлсада, оилавий корхона томонидан ажратилган ер участкасидан лозим даражада фойдаланмаганлиги, интенсив боғ ташкил этилмаганлиги, ер участкасидан бошқа мақсадларда фойдаланиб, агротехник тадбирлар умуман амалга оширилмаганлиги етарли далиллар билан исботланган.

Суд мазукр даъво талабини қаноатлантиришда дастлаб Конституциясининг 68-моддасидаги ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа табиий ресурслар умуммиллий бойликдир, улардан оқилона фойдаланиш зарур ва улар давлат муҳофазасида эканлиги тўғрисидаги қоидани, кейин Ер кодексининг 36-моддаси биринчи қисмининг 10-банди, қишлоқ хўжалиги эҳтиёжлари учун берилган ер участкасидан бир йил мобайнида ва қишлоқ хўжалиги соҳасига тааллуқли бўлмаган эҳтиёжлар учун берилган ер участкасидан икки йил мобайнида фойдаланилмаганида, 6-банди, ер участкасидан белгиланганидан бошқа мақсадларда фойдаланилганда, 7-банди, ер участкасидан оқилона фойдаланилмаганда бутун ер участкасига ёки унинг бир қисмига эгалик қилиш ҳуқуқи ёхуд ундан доимий ёки муддатли фойдаланиш ҳуқуқи, шунингдек ер участкасини ижарага олиш ҳуқуқи бекор қилиниши белгиланганлигини асос қилиб олган.

Конституциянинг 15-моддасида Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган принцип ва нормалари билан бир қаторда Ўзбекистон Республикаси ҳуқуқий тизимининг таркибий қисмидир.

Агар Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасида Ўзбекистон Республикасининг қонунида назарда тутилганидан бошқача қоидалар белгиланган бўлса, Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаси қоидалари қўлланилиши қайд этилган.

Конституциянинг мазкур талабидан келиб чиқиб, Пленум қарорида, судлар қонун ҳужжатларига асосан халқаро шартнома Ўзбекистон Республикасида ратификация қилинганлиги ёхуд кучга кириши учун зарур бўлган давлат ички тартиб-таомиллари ўтказилганлигига, шунингдек, қўшимча шартлар қўйилганлигига эътибор қаратиши лозимлиги, шу билан бирга, ишларнинг кўриб чиқилишида халқаро шартнома нормалари қўлланилган ҳолларда қарорнинг асослантирувчи қисмида ушбу халқаро шартнома нормаларига ҳавола қилиниши лозимги тўғрисида тушунтириш берилган.

ИПКга асосан иқтисодий судлар тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган чет эл юридик шахслари, халқаро ташкилотлар, чет эл фуқаролари, фуқаролиги бўлмаган шахслар иштирокидаги ишларни ҳамда чет давлат судлари ва арбитражларининг қарорларини тан олиш ҳамда ижрога қаратиш тўғрисидаги ишларни ҳам кўради.

Мазкур тоифада кўрилган ишлар юзасидан иқтисодий судлар томонидан халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган принцип ва нормалари бўлган Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон Декларацияси, Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги ҳамда Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги Пакт, Фуқаролик, оилавий ва жиноий ишлар бўйича ҳуқуқий ёрдам ва ҳуқуқий муносабатлар тўғрисидаги (Кишинёв), Чет эл арбитражалари ҳал қилув қарорларини тан олиш ва ижрога қаратиш тўғрисидаги (Нью-Йорк) конвенцияларини ҳамда Хўжалик фаолиятини амалга ошириш билан боғлиқ низоларни ҳал қилиш тартиби тўғрисидаги (Киев битими) каби халқаро битимларни, шунингдек чет давлатлар билан икки тарафлама ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш юзасидан тузилган халқаро шартномаларни қўллаб, қарорнинг асослантирувчи қисмида ушбу халқаро ҳуқуқ нормаларига ҳавола қилиниб келинмоқда.

Зеро, Конституцияни мамлакатнинг бутун ҳудудида тўғридан-тўғри амал қилиши, унинг нормаларини давлат органлари ва мансабдор шахслар айниқса судлар томонидан қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатлар мавжуд ёки мавжуд эмаслгидан қатъий назар қўлланилиши Конституцияда белгиланган инсон ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқ ва эркинликлари таъминланиши ва пировардида халқнинг Конституцияга бўлган ишончини кучайтиришга хизмат қилади.

 

Турғун Қаҳҳоров,

Навоий вилоят суди судьяси.

Атроф муҳит муҳофазасига – барчамиз бирдек масъул

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 66-моддасига мувофиқ, мулкдор ўзига тегишли бўлган мол-мулкка ўз хоҳишича эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади. Мол-мулкдан фойдаланиш атроф-муҳитга зарар етказмаслиги, бошқа шахсларнинг, жамият ва давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонуний манфаатларини бузмаслиги керак.

Юртимизнинг бебаҳо табиий бойликларини асраб-авайлаш, уни келажак авлодга бус-бутунлигича етказиш ҳамда атроф-муҳит мусаффолигини сақлаш ҳар биримизнинг бурчимиздир.

Айтиш жоизки, сўнгги йилларда давлатимизда экологик хавфсизликни таъминлаш, экологик вазиятни яхшилаш ва табиатни муҳофаза қилишга қаратилган бир қатор муҳим ҳужжатлар қабул қилинди.

Мазкур ҳужжатларнинг қабул қилиниши табиий муҳит шароитларини сақлаш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланишнинг ҳуқуқий, иқтисодий ва ташкилий асосларини белгилаб беради.

Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 12 апрелдаги 202-сон қарори билан тасдиқланган Низомга кўра, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида атроф табиий муҳит ифлослантирилганлиги ва чиқиндилар жойлаштирилганлиги учун ифлослантирувчи моддалар ташламаларини атроф табиий муҳитга чиқариб ташловчи, оқова сувларни оқизувчи ва чиқиндиларни жойлаштирувчи юридик шахслар, шунингдек, юридик шахслар, шунингдек, юридик шахс бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи ҳамда шаҳарлар ва бошқа аҳоли пунктлари коммунал канализация тармоқларига ифлослантирувчи моддаларни нормативдан ортиқча оқизувчи жисмоний шахслар компенсация тўловчи субъектлар ҳисобланади.

Мазкур низомга мувофиқ, I ва II тоифага мансуб компенсация тўловчи субъектлар ҳар чоракда атроф табиий муҳитни ифлослантирганлиги, чиқиндиларни жойлаштирганлиги учун ҳисобот давридан кейинги ойнинг 25-кунигача аванс компенсация тўловини амалга ошириши, III ва IV тоифаларга мансуб компенсация тўловчи субъектлар томонидан атроф табиий муҳитни ифлослантирганлик ва чиқиндиларни жойлаштирганлик учун компенсация тўловлари йилига бир марта, ҳисобот давридан кейинги йилнинг 5 февралигача амалга ошириши белгиланган.

Даъвогар Навоий вилоят экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, жавобгар “Асрор” фермер хўжалигидан 1.131.832 сўм компенсация тўлови ва 413.119 сўм пеня ундиришни сўраган.

Иш ҳужжатлардан аниқланишича, жавобгар Ўзбекистон Республикаси ҳудудида атроф табиий муҳит ифлослантирилганлиги ва чиқиндилар жойлаштирилганлиги учун компенсация тўловлари тўловчиси ҳисобланиб, ҳозирги кунда фаолият кўрсатиб келаётган фермер хўжалиги сифатида қайд этилган.

Жавобгар томонидан юқоридаги Низом талабларида кўрсатилган ҳисоботлар топширилмаганлиги ва тўловлар амалга оширилмаганлиги сабабли, даъвогар компенсация тўловини тўлашлик тўғрисида жавобгарга огоҳлантириш хати юборган.

 Бироқ жавобгар томонидан даъвогарнинг огоҳлантириш хатига  муносабат билдирилмаган.

 Низомнинг 35-банди, саккизинчи хатбошисида давлат экология қўмитаси ва унинг ҳудудий органларида компенсация тўловларини ундириш билан боғлиқ бўлган даъволарни суд органларига тақдим этиш ҳуқуқи мавжудлиги қайд этилган.

Шу сабабли даъвогар судга мурожаат қилиб, унинг талаби ишдаги мавжуд далиллар билан ўз тасдиғини топганлиги, жавобгар Низом талабларига мувофиқ компенсация тўловларини амалга ошириши лозим бўлган субъектлар қаторига кириши ва тўловларни белгиланган муддатларда тўламаганлиги сабабли, суд томонидан жавобгардан компенсация тўловлари ва пеня ундириш ҳақида қарор қабул қилинган.

Ушбу тоифадаги ишлар таҳлил қилинганда, Учқудуқ туман иқтисодий суди томонидан жорий йилнинг 9 ойи давомида мазкур турдаги жами 40 та ишлар кўрилган бўлиб, шундан 38 таси қаноатлантирилган бўлса, 1 таси иш юритишдан тугатилган, 1 таси қарздорлик тўланганлиги учун рад этилган.

Бундай мисолларни кўплаб келтириш мумкин албатта. Шуни таъкидлаш жоизки, экологияга оид муаммоларни ҳал этиш фақатгина давлатнинг зиммасида эмас, балки бунга барчамиз бирдек масъулмиз.

Зеро, она табиатни асраб-авайлаш ҳар биримизнинг бурчимиздир.

 

 

Дилшод Турдиев,

 Учқудуқ туман иқтисодий суди раиси 

Оилалар мустаҳкамлигига барчамиз бирдек масъулмиз

Навоий вилоят суди ва Навоий вилоят оила ва хотин-қизлар бошқармаси билан ўзаро ҳамкорлик тўғрисида имзоланган Мемарандумга асосан Навоий шаҳридаги “Тараққиёт” маҳалласи биносида Навоий вилоят суди судьялари И.Шоймардонова ва А.Баҳронов, оқила аёллар аъзолари ҳамда маҳалла хотин-қизлар фаоллари ва отинойлари иштирокида шаҳардаги оилавий низолари бор, нотинч оилалар билан очиқ мулоқот ва учрашув тадбири ўтказилди.

Тадбирда 10 нафар оила аъзолари билан индивидуал суҳбатлашиб, никоҳдан ажратишнинг салбий оқибатлари, оила муқаддаслиги ва фарзанд тарбиясига эътиборсиз бўлмасликлари ҳақида таъкидланиб, жиддий асослар бўлмаганда никоҳдан ажрашиш мақсадга мувофиқ эмаслиги тўғрисида тушунтириш ишлари олиб борилди.

Олиб борилган тушунтириш ишлари натижасида, 3 нафар ажрим ёқасидаги оилалар яраштирилишига эришилди ва 2 нафар оилани яраштириш имкони йўқ деб топили ҳамда қолган 5 нафар оила аъзолари билан кейинчалик яна тушунтириш ишлари олиб бориш бўйича тегишли тавсилар берилди.

 

Азизжон Баҳронов,

Навоий вилоят суди судьяси.

Тадбиркорларга янада қулай шарт-шароитлар яратилди

Сўнгги йилларда мамлакатимизда тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш, уларга қулай шарт-шароитлар яратиш борасида бир қатор самарали ислоҳотлар амалга оширилди.

Шунингдек, уларнинг давлат органларига ҳисобот ва статистик маълумотларни тақдим этиш жараёнларини соддалаштириш, бу борада улардан ортиқча ҳужжатларни талаб қилиб олишга чек қўйиш ҳамда ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича комплекс чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.

Хусусан, 2024 йилнинг 21 октябрь куни Ўзбекистон Республикасининг “Тадбиркорлик субъектлари томонидан ҳисоботларни давлат органларига тақдим этиш жараёнлари соддалаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 24110-моддасига ўзгартириш киритиш ҳақида”ги ЎРҚ-979-сон Қонуни қабул қилиниши ҳам бунга яна бир мисол ҳисобланади.

Қонунга кўра, тадбиркорлик субъектлари томонидан давлат органларига тақдим этиладиган ҳисобот ва статистика маълумотларининг ягона рўйхатига киритилмаган статистика, молия, солиқ ҳисоботини ва бошқа ҳисоботни, шунингдек қонунчиликда назарда тутилмаган ўзга ҳужжатларни, шу жумладан банк ҳисобварағини очишда ортиқча ҳужжатларни тадбиркорлик субъектларидан талаб қилиб олганлик, худди шунингдек мазкур ягона рўйхатга киритилган ҳисоботни тақдим этишнинг белгиланган муддатлари ва тартибига зид равишда талаб қилиб олганлик учун жавобгарлик белгиланишини назарда тутувчи ўзгартириш киритилди.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш жоизки, мазкур Қонуннинг қабул қилиниши давлат органларининг ҳисоботларни талаб қилиб олиш борасидаги масъулиятини оширишга ва қонунчилик талабларига амал қилган ҳолда фаолият юритаётган тадбиркорлик субъектларининг келгусидаги фаолиятида муҳим ўрин тутиб, уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга хизмат қилади.

 

 

Дилшод Турдиев,

Учқудуқ туман иқтисодий суди раиси. 

image
Skip to content