Қидирув:

Вояга етмаганларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, жавобгарлиги

Ўзбекистонда вояга етмаганлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, улар томонидан содир этиладиган ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш тўғрисидаги қонунлар қабул қилинганлиги болаларни ижтимоий ва ҳуқуқий ҳимоя қилиш самарадорлигини ошириш, ёш авлодни миллий ва умуминсоний қадриятлар ҳамда Ватанга муҳаббат руҳида тарбиялаш борасида муҳим қадамлардан бири ҳисобланади.

Мамлакатимизда вояга етмаганларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш ҳамда қонуний манфаатларини таъминлаш давлат сиёсати даражасига кўтарилганлигини таъкидлаб: хусусан, комусимизнинг 44-моддаси иккинчи хат бошида, болалар меҳнатининг боланинг соғлиғига, хавфсизлигига, ахлоқига, ақлий ва жисмоний ривожланишига хавф солувчи, шу жумладан унинг таълим олишига тўсқинлик қилувчи ҳар қандай шакллари тақиқланади; 77-моддасида Ота-оналар ва уларнинг ўрнини босувчи шахслар ўз фарзандларини вояга етгунига қадар боқиши, уларнинг тарбияси, таълим олиши, соғлом, тўлақонли ва ҳар томонлама камол топиши хусусида ғамхўрлик қилишга мажбурдирлар; 78-моддасида боланинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини таъминлаш ҳамда ҳимоя қилиш, унинг жисмоний, ақлий ва маданий жиҳатдан тўлақонли ривожланиши учун энг яхши шарт-шароитларни яратиш давлатнинг мажбуриятидир.

Оналик, оталик ва болалик давлат томонидан муҳофаза қилинади; 79-моддасида давлат ёшларнинг шахсий, сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, маданий, экологик ҳуқуқлари ҳимоя қилинишини таъминлайди, уларнинг жамият ва давлат ҳаётида фаол иштирок этишини рағбатлантиради.

Давлат ёшларнинг интеллектуал, ижодий, жисмоний ва ахлоқий жиҳатдан шаклланиши ҳамда ривожланиши учун, уларнинг таълим олишга, соғлиғини сақлашга, уй-жойга, ишга жойлашишга, бандлик ва дам олишга бўлган ҳуқуқларини амалга ошириш учун шарт-шароитлар яратади.

 

Жакеев Сабит,

Навоий вилоят судининг судьяси

 

Қодиров Шуҳрат,

Навоий вилоят судининг судьяси

Суд тизимида коррупцияни олдини олиш масалалари

Мамлакатимизда судьяларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш, малакали кадрларни танлаш, судьялик касбига тайёрлаш ва тайинлаш тизимини такомиллаштириш, шунингдек, фуқароларнинг одил судловга бўлган ишончини оширишда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 7-декабр кунида қабул қилинган “Судьяларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш ҳамда суд тизимида коррупцияни олдини олиш самарадорлигини ошириш чора тадбирлари тўғрисидаги 6127-сонли Фармони суд ҳуқуқ соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотларнинг мантиқий давоми сифатида Судьялар мустақиллиги ва дахлсизлиги ва бу тизимда коррупцияни олдини олиш масаласини давлат сиёсати даражасига  кўтарган муҳим ҳужжат ҳисобланади.

Фармонга биноан, судьялар мустақиллигини таъминлаш ва суд тизимида коррупциянинг олдини олиш бўйича давлат сиёсатининг асосий йўналишлари этиб қуйидагилар белгиланди:

судьяларнинг одил судловни амалга ошириш бўйича касбий фаолиятини ҳар қандай кўринишдаги ташқи таъсирлардан самарали муҳофаза қилишни таъминлайдиган ҳуқуқий механизмларни яратиш;

судьяликка кадрларни танлаш, тайёрлаш, лавозимга тайинлаш, шунингдек, судьялар фаолиятини баҳолашда холислик ва шаффофликни таъминлаш, ушбу жараёнларга замонавий ахборот технологияларини изчил жорий қилиш;

судьялар ва суд аппарати ходимлари орасида коррупция ҳолатларининг олдини олиш ва барвақт аниқлашга қаратилган тизимни йўлга қўйиш ҳамда суд тизимида аниқланган ҳар қандай коррупциявий ҳаракатни муросасиз ҳолат деб баҳолаш;

судьяларнинг касбий малакаси, маънавияти ва масъулиятини ошириш бўйича комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш орқали юксак профессионал судьялар корпусини шакллантириш.

Мазкур Фаромон суд тизими фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлашни муҳим асосларини белгилаб берди яъни илк бор судьялик лавозимларига номзодларни танлаш бўйича имтиҳон жараёнларини Интернет тармоғи (веб-сайт) орқали онлайн тарзда ёритиб боришни йўлга қўйиш, судьялик лавозимига номзодлар ва судьяларнинг психологик портрети бўйича касбга муносиблигини баҳолашга кўмаклашувчи электрон дастурни ишлаб чиқиш ва жорий қилиш, судья фаолиятининг самарадорлигини электрон рейтинг орқали очиқ ва шаффоф баҳолашни таъминлайдиган аниқ мезонларни ишлаб чиқиш ва амалиётга татбиқ этиш, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар умумюрисдикция судлари ташкил этилиши муносабати билан 2021 йил 1 январдан ушбу судларнинг малака ҳайъатларини шакллантириш шулар жумласидандир.

Фармонга биноан судьяларнинг юридик жавобгарлиги масаласини ҳал этиш пайтида уларнинг одил судлов билан боғлиқ фаолиятига ҳар қандай аралашувнинг олдини олиш мақсадида 2021 йилдан бошлаб:

судьяларнинг дахлсизлигини бузганлик ва одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига аралашганлик ҳолатлари юзасидан Кенгаш раиси томонидан киритилган тақдимнома прокуратура органлари томонидан бир ой муддатда кўриб чиқилиб, жиноят иши қўзғатилганлиги ёки қўзғатиш рад этилганлиги ҳақида Кенгашга Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси томонидан хабар бериш;

судьяларни ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга гувоҳ ёки гумон қилинувчи сифатида сўроқ қилиш учун чақиришга тегишли малака ҳайъатлари розилиги билан йўл қўйиш;

суд ҳокимияти мустақиллигини ва судьялар дахлсизлигини таъминлаш, одил судловни амалга оширишга тўсқинлик қилаётган омиллар ва тизимда коррупцияга қарши курашиш ҳолати юзасидан Кенгаш раиси томонидан Ўзбекистон Республикаси Президентига йил якуни бўйича ахборот тақдим этиб бориш тартиби ўрнатилди.

Фармон асосида Кенгашнинг судларда коррупцияни келтириб чиқарувчи омилларни тизимли равишда бартараф қилиш ва унга қарши курашиш самарадорлигини ошириш борасида ваколатларини кучайтириш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан тайинланадиган ва лавозимидан озод этиладиган, фаолиятини доимий асосда амалга оширадиган Кенгаш раисининг ўринбосари лавозимини жорий этилди, судьялар дахлсизлигини таъминлаш бўйича суд инспекцияси негизида Судьялар дахлсизлигини таъминлаш ва коррупциянинг олдини олиш бўйича суд инспекциясини тузилди.

Судьяларнинг одил судловни амалга оширишдаги фаолиятини рағбатлантиришни йўлга қўйиш, «Ибратли судья» мукофотини, одил судловни амалга оширишда узоқ йиллар самарали меҳнат қилиб пенсияга чиққан судьялар учун «Суд фахрийси» кўкрак нишонини жорий этилди, шунингдек кенгаш ҳузурида амалдаги моддий ва процессуал ҳуқуқ нормаларини тўғри қўллаш бўйича тавсиявий характерга эга бўлган маслаҳатлар ҳамда судьяларнинг одоб-ахлоқ қоидаларини муайян вазиятларда қўлланилиши юзасидан сўровларига тушунтиришлар бериш ваколатига эга бўлган жамоатчилик асосида фаолият юритувчи Судьялар клубини ташкил этилди.

 

 

Турғун Қаҳҳоров,

Навоий вилоят судининг судьяси

Кармана туманлараро иқтисодий судининг судья ва суд ходимлари иштирокида коррупцияга қарши курашиш масалаларига бағишлаб тезкор йиғилиш ўтказилди

Йиғилишда, дастлаб Ўзбекистон Республикаси Президентининг жорий йилнинг 5 март куни Коррупцияга қарши курашиш бўйича Миллий кенгаш йиғилишида сўзлаган нутқи ва мазкур йиғилиш тафсилотига бағишланган кўрсатув намойиш этилди.

Намойишдан сўнг, судьялар ва тизим ходимлари Президент нутқидан келиб чиқадиган муҳим вазифалар, коррупцияга қарши кураш, унга нисбатан муросасизлик ҳиссини шакллантириш ва ушбу иллатга қарши курашиш борасида мамлакатимизда олиб борилаётган чора-тадбирлар бўйича амалга оширилиш лозим бўлган ишлар муҳокама қилиниб, бу борада тегишли чора-тадбирлар белгилаб олинди.

Шунингдек, йиғилиш кун тартибидаги кейинги масала Ўзбекистон Республикаси Олий суди раисининг судьялар ва суд ходимларига йўллаган мурожаатини судья ва суд ходимларига етказилиб, мазкур мурожаатдан келиб чиқиб суд тизимида коррупциянинг олдини олиш бўйича белгилаб берилган устувор вазифалар, мазкур жараёнда судьялар ва соҳа ходимларининг ўрни, коррупция иллатига қарши курашишнинг муҳим механизмлари бўйича иштирокчиларнинг фикр-мулоҳаза эшитилди.

 

 

Хамидов Акбар,

Кармана туманлараро иқтисодий судининг раиси

 

Саъдуллаев Хамидулла,

Кармана туманлараро иқтисодий судининг судьяси

 

Бахронов Фахриддин,

Кармана туманлараро иқтисодий судининг судьяси

Суд муҳокамасида масофадан иштирок этиш имкониятлари кенгаймоқда

Жорий йилнинг 11 март санасида “Аҳолига суд муҳокамаларида масофадан иштирок этиш учун янада қулай шароитлар яратилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги янги қонун қабул қилинди.

Мазкур Қонунга асосан Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодексининг 209-моддаси, Иқтисодий процессуал кодексининг 166-моддаси ҳамда Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексининг 144-моддаларига аҳолига суд муҳокамаларида масофадан иштирок этиш учун янада қулай шароитлар яратишни назарда тутувчи қўшимча ва ўзгартиришлар киритилди. Жумладан,

– эндиликда ишда иштирок этувчи шахсларнинг видеоконференцалоқа режимидаги суд мажлисида иштирок этишини таъминлаётган суд ушбу шахсларнинг келган-келмаганлигини текширади ва келган шахсларнинг шахсини аниқлайди;

– видеоконференцалоқа режимидаги суд мажлисида мобиль видеоконференцалоқа тизимидан фойдаланган ҳолда иштирок этаётган шахсларнинг шахси ишни кўраётган суд томонидан ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда аниқланади;

– видеоконференцалоқа режимидаги суд мажлисида видеоконференцалоқа тизимидан фойдаланган ҳолда иштирок этаётган гувоҳларга, экспертларга, мутахассисларга, таржимонларга ўз ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва жавобгарлиги тушунтирилганлиги, шунингдек гувоҳнинг қасамёди аудио- ва видеоёзув орқали қайд этилади ва бу ҳақда суд мажлиси баённомасида кўрсатилади.

 

Саъдуллаев Хамидулла,

Кармана туманлараро иқтисодий судининг судьяси

Ўзбошимчалик билан эгалланган ер ва ундаги биноларга бўлган ҳуқуқни эътироф этишга доир Қонун кучга кирди

Маълумки, мамлакатимизда аҳолига, биринчи навбатда, қишлоқ жойларида муносиб уй-жой шароитларини яратишга қаратилган кенг кўламли ислоҳотлар амалга ошириб келинмоқда.

Шу билан бирга, ер тузиш ва кадастр органлари томонидан ўтказилган республика кўчмас мулк фондининг ялпи ҳатлови якка тартибда уй-жой қуриш соҳасида, айниқса қишлоқ жойларида қонунийликни таъминлаш масалаларида тизимли хатолар ва жиддий камчиликларга йўл қўйилганлигини кўрсатди.

Хусусан, уй-жойга эга бўлиш ва қуришнинг қонуний механизмлари мавжуд бўлишига қарамасдан минглаб фуқаролар кўп йиллар давомида ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкаларида якка тартибда уй-жойларни ноқонуний барпо этишган.

Ўз навбатида фуқаролар мазкур кўчмас мулкларга кадастр ҳужжатларини беришни сўраб кўплаб мурожаатлар қилишган.

Уларнинг уй-жойга доир ҳуқуқларнинг амалга оширилиши ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш учун қулай шарт-шароитларни яратиш, ер участкаларидан оқилона ва самарали фойдаланиш, шунингдек, фуқароларга тегишли бўлган турар жойларни давлат рўйхатидан ўтказишда кўмаклашиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 20 апрелдаги “Фуқароларни ижтимоий қўллаб-қувватлаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар ҳамда ўзбошимчалик билан қурилган турар жойларга нисбатан мулк ҳуқуқини эътироф этиш бўйича бир марталик умумдавлат акциясини ўтказиш тўғрисида”ги ПФ-5421-сонли Фармони қабул қилинган ва ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкаларида ёки иморат қуриш учун рухсатнома олмасдан қурилган турар жойларга нисбатан мулк ҳуқуқини эътироф этиш бўйича 2018 йил 20 апрелдан 2019 йил 1 майга қадар бир марталик умумдавлат акцияси ўтказилган эди.

Таъкидлаш жоизки, юртимизда бу соҳадаги ислоҳотларни давом эттириш, қолаверса, фуқароларга тегишли уй-жойлар билан бир қаторда жисмоний ва юридик шахсларга улар томонидан ўзбошимчалик билан эгалланган ер участкаларида қурилган кўчмас мулкларга (шу жумладан нотурар бино-иншоотларга) бўлган ҳуқуқларини эътироф этиш борасида тенг имкониятлар яратиш мақсадида 2024 йил 5 августда “Ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкаларига ҳамда уларда қурилган бинолар ва иншоотларга бўлган ҳуқуқларни эътироф этиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни қабул қилинди. Мазкур Қонун 2024 йил 8 ноябрь санасидан кучга кирди.

Қонунга кўра, фуқаролар қуйидаги кўчмас мулкларни ўз номига (ижара ва мулк ҳуқуқи асосида) қонуний ўтказиб олиши мумкин:

Ҳуқуқларни эътироф этиш ҳудудлар бўйича босқичма-босқич амалга оширилади, бунинг учун Кадастр агентлиги ҳар йили режа-жадвал тасдиқлайди, унга асосан:

Кадастр агентлиги Автоматлаштирилган ахборот тизимини яратиб, унга барча ерлар бўйича 6 хил турдаги бирламчи маълумотларни киритади;

10 та ваколатли орган (ҳокимлик, қурилиш, экология, солиқ, “Ўзбеккосмос” агентлиги ва бошқалар) ҳар бир ер участкаси бўйича ўз ваколатидаги маълумотларни тизимга киритади;

тизимда шакллантирилган электрон йиғмажилд маҳалла биноларида, Кадастр агентлиги сайтида ҳамда бошқа манбаларда эълон қилинади.

Тўпланган ҳужжатларнинг тўлиқлиги ва қонунийлиги адлия органлари томонидан ўрганиб чиқилади.

Ижобий хулоса қабул қилинган фуқароларга Кадастр агентлиги томонидан хабарнома юборилади.

Хабарнома асосида бир марталик тўловни амалга оширганларга ҳар чоракда халқ депутатлари вилоят Кенгаши қарори билан ҳуқуқлар эътироф этилади (ерга – ижара ҳуқуқи, бино-иншоотга – мулк ҳуқуқи).

Қонунга кўра, ер ва биноларни қонунийлаштириш учун қуйидаги миқдорларда бир марталик тўлов ундирилади:

Тошкент шаҳрида – БҲМнинг 5 баравари (1 млн 875 минг сўм);

вилоят марказларида – БҲМнинг 3 баравари (1 млн 125 минг сўм);

бошқа шаҳарларда – БҲМнинг 2 баравари (750 минг сўм);

бошқа аҳоли пунктларида – БҲМнинг 1 баравари (375 минг сўм);

қолган ҳолларда бир марталик тўлов тегишли ҳудуддаги ўртача аукцион баҳоси миқдорида тўланади.

Шунингдек, I ва II гуруҳ ногиронлари, олдинги «акция» вақтида йиғим тўлаган шахслар тўловдан озод қилинади, «Ижтимоий ҳимоя ягона реестри» ахборот тизимига киритилган шахсларга 50 фоиз чегирма берилади.

Қонунга мувофиқ, ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер майдонларига қурилган кўчмас мулк объектларини аниқлаш мақсадида 2024-2025 йилларда хатлов қилинадиган маҳаллалар режа-жадвали тасдиқланди, деб хабар берди Кадастр агентлиги матбуот хизмати.

Қайд этилишича, тасдиқланган режа-график Кадастр агентлигининг kadastr.uz сайтига жойлаштирилди. Фуқаролаар сайтга кириб ўзининг ҳудудида хатлов ишлари қачон амалга оширилишини билиб олиши мумкин.

 

Хамидов Акбар,

Кармана туманлараро иқтисодий судининг раиси

 

Саъдуллаев Хамидулла,

Кармана туманлараро иқтисодий судининг судьяси

Давлат бюджети маблағларини тўғри тақсимлаш ва мақсадли йўналтириш – ҳозирги куннинг долзарб масаласи

Маълумки, Давлат бюджети маблағларини тўғри тақсимлаш ва мақсадли йўналтириш муҳим аҳамиятга эга. Чунки бу солиқ тўловчилар маблағини тежаш билан бирга уни ишлатишда ижтимоий тенглик тамойилларига устуворлик беришга хизмат қилади.

Мамлакатимизда барча соҳаларда бўлгани каби бу соҳада ҳам тизимли ислоҳотлар амалга оширилмоқда, мавжуд қонунчилик замон талабидан келиб чиқиб уларга тегишли қўшимча ва ўзгартириш киритиш ёки янги қонун ва қонуности ҳужжатларини қабул қилиш йўли билан босқисма-босқич такомиллаштирилмоқда.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2024 йилнинг 3 июнь санасидаги “Бозор ислоҳотларини янада жадаллаштириш ва Ўзбекистон Республикаси миллий қонунчилигини Жаҳон савдо ташкилоти битимларига мувофиқлаштириш бўйича навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-85-сонли Фармони ҳам шулар жумласидандир.

Мазкур Фармонга асосан 2025 йил 1 январь санасидан бошлаб бюджет буюртмачилари томонидан, шу жумладан, бюджетдан ташқари маблағлар ҳисобидан тузиладиган шартномалар бўйича тўловлар тегишли тартибда ғазначилик хизмати бўлинмаларида рўйхатдан ўтказилгандан (ҳисобга олингандан) сўнг амалга оширилиши белгиланмоқда.

Қонунчиликдаги бу янгилик давлат харидларини амалга оширишда соғлом рақобат муҳитини таъминлаш мақсадида амалиётга жорий этилди.

Шу ўринда қайд этиб ўтиш керакки, ушбу Фармонда назарда тутилаётган қоидалар давлат харидлари билан боғлиқ бўлган, шу жумладан, тарафларидан бири бюджет буюртмачилари ҳисобланадиган ва маҳсулот етказиб бериш, пудрат (қурилиш пудрати), хизмат кўрсатиш шартномаларидан келиб чиқувчи низоларнинг судларда кўриб чиқилишида ҳам қўлланилади.

Маълумки, иқтисодий судлар томонидан муқаддам бундай низоларни кўришда уларнинг ечимига Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг “Хўжалик шартномаларини тузиш, ўзгартириш ва бекор қилишни тартибга солувчи фуқаролик қонун ҳужжатлари нормаларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги ва “Иқтисодий судлар томонидан қурилиш пудрати шартномасидан келиб чиқадиган низоларни ҳал этишда қонун ҳужжатларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги қарорларида берилган тушунтиришлардан келиб чиқиб ёндашилар эди.

Чунки, ушбу Пленум қарорларида маҳсулот етказиб бериш, хизматлар кўрсатиш ва қурилиш пудрати шартномалари белгиланган тартибда ғазначиликдан рўйхатдан ўтказилмаган бўлсада ва шунга кўра шартнома тузилмаган деб ҳисоблансада, агар бундай ишлар бажарилганлиги (хизматлар кўрсатилганлиги, маҳсулот етказиб берилганлиги) ҳолати тақдим этилган далиллар билан исботланса, бажарилган ишлар (кўрсатилган хизматлар, етказиб берилган маҳсулот) қийматини ундириш тўғрисидаги талабни рад этишга асос бўлмаслиги назарда тутилган.

Бироқ, Президентимиз томонидан тегишли Фармоннинг қабул қилиниши билан давлат харидлари билан боғлиқ бўлган ва (ёки) бюджетдан молиялаштиришни назарда тутувчи битимларни аввало уларнинг молиялаштириш манбалари мавжуд бўлган тақдирдагина тузиш лозимлиги қатъий белгилаб берилмоқда.

Бинобарин, Ўзбекистон Республикаси Бюджет кодекси 122-моддасининг учинчи қисмига кўра бюджет ташкилотлари ва бюджет маблағлари олувчиларнинг бюджетдан ажратиладиган маблағлар бўйича товарларни (ишларни, хизматларни) етказиб берувчилар билан тузган шартномалари, шунингдек уларга киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар улар ғазначилик бўлинмаларида рўйхатдан ўтказилганидан кейин кучга кириши белгиланган.

Таъкидлаш керакки, эндиликда давлат буюртмачилари бўлган давлат бошқаруви органлари ва хўжалик бирлашмалари раҳбарлари зиммасига давлат харидларини амалга оширишда соҳага оид қонунчилик ҳужжатларига қатъий риоя этиш, шунингдек, давлат харидларининг очиқлиги ва шаффофлигини таъминлаш учун шахсий жавобгарлик юкланади.

Бу эса уларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг асосий принципларидан бири ҳисобланган ва унинг 15-моддасида белгиланган давлат ва унинг органлари, бошқа ташкилотлар, мансабдор шахслар, фуқаролик жамияти институтлари ҳамда фуқаролар Конституция ва қонунларга мувофиқ иш юритишлари шартлиги ҳақидаги нормага сўзсиз амал қилишларини тақозо этади.

 

 

САБИТ ЖАКЕЕВ,

Навоий вилоят суди судьяси

 

ҲАМИДУЛЛО САЪДУЛЛАЕВ,

Кармана туманлараро иқтисодий суди судьяси

Ҳоким қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш ҳақидаги ишларнинг судда кўрилиши, қарор қабул қилишда ҳокимлар томонидан йўл қўйилаётган хато ва камчиликлар

Давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан самарали назорат чоралари ўрнатиш, фуқаро ва тадбиркорлик субъектларининг маъмурий судларда маҳаллий давлат ҳокимияти қарорлари устидан берилган шикоятларни кўриб чиқиш тизимини такомиллаштириш ҳамда ташкилий-ҳуқуқий шарт-шароитларни яратиш, хусусий мулк дахлсизлиги ва ҳимояси кафолатларини кучайтириш, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг қонунга зид бўлган қарорлари натижасида мулкдорнинг бузилган ҳуқуқларини тиклашнинг молиявий механизмларини қўллаш мазкур соҳада вужудга келган муносабатларни фуқаролик-ҳуқуқий тартибга солинишини талаб қилади.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022-йил 28-январдаги “2022 — 2026-йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида”ги ПФ-60-сонли Фармонининг 2-иловасида 2022 — 2026-йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясини “Инсон қадрини улуғлаш ва фаол маҳалла йили”да амалга оширишга оид Давлат дастурида Давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан самарали суд назоратини ўрнатиш ҳамда фуқаро ва тадбиркорлик субектларининг одил судловга эришиш даражасини ошириш йўлида Судлар тизимида “ягона дарча” тамойилини кенг жорий этиш мақсадида аризаларни судга тааллуқлилигидан қатъий назар қабул қилиш ва ваколатли судга юбориш ҳамда муайян иш доирасида барча ҳуқуқий оқибатларни ҳал қилишни таъминлаш тизимини жорий этиш Устувор йўналишида Давлат идоралари томонидан етказилган зарарни қоплаш ва бошқа ҳуқуқий оқибатларга оид масалаларни ҳал қилиш бўйича маъмурий судлар ваколатини аниқ белгилаш назарда тутилган.

Умуман олганда, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш, давлатнинг ижро ҳокимияти органлари тузилмаси ва фаолияти доираси, уларнинг фуқаро ва тадбиркорлик субектлари билан бўладиган ижтимоий муносабатлари кўлами бевосита маъмурий ҳуқуқ соҳаси билан боғлиқдир. Шу ўринда таъкидлаш ўринлики, маъмурий-ҳуқуқий муносабатларнинг асосий иштирокчиларидан бири бўлган маъмурий органлар (вазирликлар, давлат қўмиталари, агентликлар, инспексиялар, ҳокимликлар ва ҳ.к)нинг хўжалик юритувчи субектлар билан турли хил шартномавий-ҳуқуқий муносабатларга киришади. Маъмурий органлар ҳам юридик шахс сифатида мулкий ва бошқа тусдаги жавобгарлиги билан судда даъвогар ва жавобгар сифатида иштирок этиб, ўз ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақомига эгадир. Маъмурий ва фуқаролик ҳуқуқи соҳаларининг туташган жойларида ушбу ижтимоий муносабатлар инсон ҳуқуқ ва қонуний манфаатлари устунлиги принципи нуқтаи назаридан фуқаролик ҳуқуқи билан тартибга солинадиган муносабатлар доирасига тааллуқлидир. Ушбу ҳолатлар маъмурий ҳуқуқий муносабатларнинг фуқаролик ҳуқуқий муносабатлар билан ўхшаш ва алоқадор жиҳатлари мавжуд эканлигидан далолат берар экан, ҳокимият органларининг қарорларини ҳақиқий эмас деб топишда фуқаролик-ҳуқуқий жиҳатларини эътибор қаратиш муҳимдир.

 

Тухтаев Зафар Анварович,

Навоий туманлараро маъмурий судининг судьяси

Одам савдоси – давр муаммоси

Халқимизда шундай нақл бор, «Айбдорнинг баҳонаси, гуноҳкорнинг тавбаси кўп». Биз айтмоқчи бўлаётган воқеа Н.Камолованинг судда кўз ёшлари билан қилмишини қисман тан олиб, фарзандини сотмоқчи эмас балки вақтинча топшириб кетмоқчи бўлганини важ қилиб, бироқ нақд пулга сотгани ҳақида боради.

Н.Камолова Бухоролик таниши билан  бирга яшаб, 2024 йил июн ойида Туркия давлатига ишлаш мақсадида кетади ва 2024 йил август ойида Туркия давлатидан қайтиб келиб, шу ойда қиз фарзандни дунёга келтиради. Н.Камолова яна ишлаш мақсадида Туркия давлатига кетишни режалаштиради ва бунинг учун фарзандини сотиш нияти пайдо бўлади.

2024 йилнинг 4 сентябрь куни ИИБ ва ДХХ ходимлари томонидан тадбир иштирокчисининг аризасига асосан ўтказилган тезкор тадбирда, Н.Камолова ўзининг 21.08.2024 йилда туғилган фарзанди С.Камоловани ўн саккиз ёшга тўлмаганлигини била туриб, 10 млн сўмга сотиб, вояга етмаган фарзандини сотганлиги бўйича тилхат ёзиб берган вақтида, ҳуқуқни муҳофаза қилиувчи орган ходимлари томонидан ашёвий далиллар билан ушланган.

Н.Камоловага нисбатан юритилган жиноят иши, 2025 йил 5 февраль куни жиноят ишлари бўйича Навбаҳор туман суди томонидан кўриб чиқилди.

Айбдорнинг қилмиши нафақат ўзининг кўрсатмаси, балки пулларни кўздан кечириш, кимёвий ишлов бериш ва овоз ёзиш диктофонини фуқарога бериш тўғрисидаги баённомалар, воқеа жойини кўздан кечириш ҳамда ашёвий далилларни олиб қўйиш ҳақидаги баённома, экспертиза хулосаси ва судда сўралган гувоҳларнинг кўрсатмалари билан тасдқиланди.

Суд томонидан Н.Камоловани Ўзбекистон Республикаси ЖК 135-моддаси 3-қисмининг “а” бандида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, унга шу модда билан Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 3 (уч) йил 6 (олти) муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

Хулоса шуки, инсонийликни ва ўзликни унутган бу тоифа шахсларга қонунда жазо муқаррар эканлигини англашимиз зарур.

 

Сайдуллаев Алишер,

Жиноят ишлари бўйича Навбаҳор туман судининг раиси

Коррупция жамият тараққиётига тўсиқ

Коррупцияга қарши курашиш Ўзбекистонда давлат сиёсатининг энг устувор йўналишига айланиб улгурди. Буни сўнгги йиллларда давлатимиз раҳбари томонидан ушбу соҳага қаратилаётган эътибор, соҳага оид қабул қилинган консептуал аҳамиятга эга норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, коррупцияни олдини олишга қаратилган маъмурий ислоҳотлар мисолида ҳам кўриш мумкин.

Жумладан, коррупцияга қарши курашиш самарадорлигини оширишда Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг жорий йилнинг 5-март куни Коррупцияга қарши курашиш миллий кенгаши йиғилишида иштирок этиб, юртимизда коррупциядан холи муҳит яратиш бўйича қилинган ишларга баҳо бериб, келгуси вазифаларни белгилаб бериши муҳим аҳамият касб этди.

Давлатимиз раҳбари ўз нутқида коррупция ислоҳотлар йўлидаги энг катта тўсиқ ва ғов эканини таъкидлади.

Энг аввало, шуни таъкидлаш ўтиш жоизки, коррупцияга қарши курашнинг сифат ва сон жиҳатдан мутлақо янги даражага кўтарилиши Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг сиёсий иродаси маҳсулидир. Жумладан, давлат раҳбарининг жамиятни “ҳалоллик вакцинаси билан эмлаш” зарурияти ҳақидаги фикрлари бу борадаги ишларга қўйилган тамал тоши десак, асло муболаға бўлмайди. Зеро, Президент Коррупцияга қарши курашиш миллий кенгаши йиғилишида таъкидлаганидек, “Ҳаммамиз ягона куч бўлиб ҳаракат қилсак, албатта, катта ижобий самарага эришамиз. Шу боис маҳалла фаоллари, нуронийлар, зиёлилар, ёзувчи ва шоирлар, санъат ва маданият ходимлари, тадбиркорлар, таниқли шахслар, раҳбарлар, депутат ва сенаторлар – умуман бутун жамоатчилик бирлашиб, коррупцияга “жамият танасидаги саратон” сифатида қараши керак”.

Иккинчидан, соҳада норматив-ҳуқуқий базани тизимли равишда такомиллаштириб бориш чоралари кўрилмоқда. Давлатимиз раҳбари 55 та аниқ мақсадга йўналтирилган ташаббусларни илгари сурди. Улар доирасида 5 та қонун, 12 та фармон ва қарорлар ишлаб чиқилади. Коррупцияга қарши курашишда парламент, Миллий ва ҳудудий кенгашлар, фуқаролик жамияти институтларининг роли оширилади. Коррупцияга қарши курашишнинг ҳуқуқий асослари кучаяди. Декларациялаш, ноқонуний бойлик орттиришга оид янги тартиблар киритилиши натижасида коррупция омиллари чекланади. Коррупцияга қарши курашиш агентлиги, ташкилотлардаги ички назорат тузилмалари фаолияти кучайтирилади. Маиший коррупцияга қарши курашиш бўйича вазирлик, идоралар раҳбарлари масъулияти оширилади. Давлат хизматлари даражасини аҳоли баҳолайдиган тизим қилинади, энг ёмон кўрсаткичга эга соҳа раҳбарлари бўйича чора кўрилади. Назорат инспексиялари мустақиллиги оширилади. Йирик инвестиция лойиҳаларида, ауксионларда коррупциянинг олдини олувчи механизмлар жорий этилади. Давлат харидлари тартибга солиниши, тўғридан-тўғри харидлар чекланиши ҳисобига бюджет маблағлари тежалиши таъминланади. Давлат пулини мақсадсиз сарфлаш ҳолатларига барҳам берилади.

Учинчидан, коррупция ҳолатларининг олдини олиш ва уларни бартараф этишнинг энг муҳим жиҳатларидан бири – давлат бошқаруви тизимида «инсон омили»ни камайтириш учун давлат ва жамият бошқарувига ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий этиш йўлга қўйилди. Маъмурий ва бюрократик тўсиқларни бартараф этиш, рўйхатга олиш, лицензиялаш ва рухсат беришга доир тартиб-таомилларни соддалаштириш ҳамда уларнинг тезкорлигини ошириш мақсадида барча ҳудудларда жами 201 та давлат хизматлари марказлари ташкил этилди. Электрон давлат хизматлари сони 15 карра ортиб, 721 тага етди, улардан фойдаланувчилар эса, 11 миллиондан ошди.

Мактабгача ва мактаб таълими тизимида 10 дан ортиқ хизмат турлари тўлиқ электрон шаклга ўтказилди. Бу соҳада мурожаатлар сони 2,5 каррага камайди.

Олий таълим тизими ҳам рақамлаштирилди. Аввал тест топшириб, тўплаган баллига қараб, кейин олийгоҳни танлаш жорий қилинди. 35 турдаги ҳужжатларни инсон омилисиз олишга ўтилгани учун соҳадаги мурожаатлар 2,2 баравар камайди.

Давлатимиз раҳбари ўз нутқида суд тизимида коррупциявий хавф-хатарларнинг олдини олиш, одил судлов сифати ва самарадорлигини ошириш доимо диққат марказида бўлиши зарурлигини таъкидлади.

Йиғилишда судлар мустақиллигини таъминлаш бўйича катта ислоҳотлар амалга оширилганига қарамай, судяларни мажлисга чақириш, уларга ваколатига кирмайдиган вазифаларни юклаш ҳолатлари ҳам учраб тургани қайд этилди. Шунингдек, айрим идоралар томонидан судга таъсир ўтказишга уринишлар ҳали-ҳануз давом этаётгани кўрсатиб ўтилди.

Жумладан, «Барча раҳбарларни қатъий огоҳлантираман. Судлар фаолиятига ҳар қандай аралашиш одил судловга соя солиш деб баҳоланади. Бу бўйича сўров ҳам, жавобгарлик ҳам қаттиқ бўлади», — деди Шавкат Мирзиёев.

Дарҳақиқат, сўнгги йилларда мамлакатимизда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тизимини «Инсон қадри учун» тамойили асосида янги босқичга кўтариш, суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимоясининг кафолатларини кучайтириш, шунингдек, аҳолининг суд тизимига бўлган ишончини мустаҳкамлашга қаратилган кенг кўламли ишлар олиб борилмоқда.

Хусусан, «Ўзбекистон — 2030» стратегиясида белгиланган устувор йўналишлардан келиб чиқиб, судлар фаолияти самарадорлигини ошириш, ишни судга қадар юритишда тарафларнинг тенглиги ва тортишуви принципини амалда таъминлаш, шунингдек, тезкор-қидирув ҳамда тергов фаолиятида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини самарали ҳимоя қилинишига эришиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Тезкор-қидирув ҳамда тергов фаолиятида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони қабул қилиниб, унга кўра, жиноят ишлари бўйича туман, шаҳар судларида тергов судяси лавозими жорий этилди.

 

Шукуров Анвар Исламович,

Навоий вилоят судлари судялари малака ҳайъатининг раиси 

Рақамлаштириш – одил судлов самарадорлигининг муҳим воситаси

Ўтган даврда фуқаролар ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини суд йўли билан ишончли ҳимоя қилиш ва судларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш борасида кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилди.

Мамлакатимизда суд-ҳуқуқ тизимида амалга оширилаётган ислоҳотлар ҳамда суд ҳокимияти органлари фаолиятида замонавий ахборот технологияларини кенг жорий этиш орқали фуқаролар ва тадбиркорлик фаолияти субъектларига бузилган ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини суд йўли билан ҳимоя қилиш учун судга мурожаат қилиш соддалаштирилди, судларнинг очиқлиги ва шаффофлигини таъминлашда ижобий ютуқларга эришилди. Бунинг натижасида фуқаролар, тадбиркорлар ва инвесторларнинг судга бўлган ишончи янада мустаҳкамланиб, қонунийлик мустаҳкамланди ва иқтисодиёт янада ривожланмоқда.

Бу эса амалга оширилаётган ислоҳотлар шунчаки эмас, балки халқ манфаати йўлида олиб борилаётганлигини кўрсатиб турибди.

Албатта, бу борада сўнгги йилларда қабул қилинган қонун ҳужжатлари қаторида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 7 декабрдаги “Судьяларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш ҳамда суд тизимида коррупциянинг олдини олиш самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ–6127-сон, 2023 йил 16 январдаги “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ–11-сон ва “Одил судлов фаолиятини амалга оширишни самарали ташкил этиш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ–12-сон Фармонлари ҳамда 2020 йил 3 сентябрдаги “Суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-4818-сон Қарори ҳам муҳим ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қилмоқда.

Таъкидлаш ўринлики, мамлакатимизда аҳоли сони кундан кунга ўсиб бормоқда, иқтисодиёт ривожланмоқда, давлатимизнинг очиқлик сиёсати натижасида инвесторларнинг юртимизга бўлган ишончи ортмоқда ва мустаҳкамланмоқда, тадбиркорларимиз эса имкон қадар ўз маҳсулотларини чет эллларга экспорт қилишмоқда, бу борада фуқаро ва тадбиркорлар ўртасида турли кўринишдаги муносабатлар ўрнатилмоқда. Мазкур жараёнда эса айрим ҳолларда фуқаролик, оммавий ва бошқа ҳуқуқий муносабат иштирокчилари ўртасида низолар келиб чиқиб, мазкур низоларни суд йўли билан ҳал этиш ва судга мурожаат қилиш зарурати пайдо бўлмоқда.

Таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, мазкур низоларни ҳал қилиш мақсадида даъво аризалари билан судларга мурожаат қилиш кўрсаткичлари ортиб бормоқда.

Албатта, бугунги кунда ҳар бир инсон ёки тадбиркор учун энг қимматли жиҳатлардан бири – бу вақтдир. Айни шу боисдан ҳам шахсларнинг турли сабаблар билан судда кўпроқ вақт давомида кутиб қолиши уларнинг норозилигига сабаб бўлиши мумкин. Бундан ташқари, низоларни ҳал қилиш юзасидан судларга мурожаат қилиш кўрсаткичларининг кўпайиши судларда иш ҳажмининг ортишига ҳамда ўз навбатида ишларни кўриб чиқиш муддатлари ва вақтини чузилишига олиб келади.

Шундай экан бугунги кунда судда иш юритишнинг асосий мақсади ҳам судга мурожаат қилган ҳар бир шахснинг қимматли вақтини олмасдан туриб, унинг масаласини ўз вақтида кўриб чиқишга, бунда самарали восита ва усуллардан, хусусан замонавий ахборот технологияларидан кенг фойдаланиш орқали мурожаатларни тегишли тартибда қабул қилишга ва фуқароларнинг турли кўринишдаги сарсонгарчиликларини олдини олишга қаратилмоқда.

Мазкур мақсадларга эришиш учун амалга оширилган ислоҳотлар натижасида судларга масофадан туриб мурожаат қилиш, суд мажлисларида видеоконференцалоқа тизимидан фойдаланиб иштирок этиш, судьялар ўртасида ишларни автоматик тарзда тақсимлаш, суд қарорларини Интернет тармоғида эълон қилиш, ижро ҳужжатларини электрон шаклда мажбурий ижрога юбориш тизимлари жорий этилганлиги алоҳида аҳамиятлидир.

Албатта, мазкур ислоҳот ва имкониятлар судга мурожаат қилишни янада осонлаштиради ва соддалаштиради ҳамда фуқароларнинг бу борадаги турли кўринишдаги қийинчиликларини олдини олишга, суднинг очиқлиги ва шаффофлигини таъминлашга хизмат қилади.

Юқорида қайд этилган вазифалар ва чора-тадбирлар суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини, очиқлигини ва шаффофлигини таъминлаш, суднинг нуфузини ошириш, суд тизимини такомиллаштиришга, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини суд йўли билан ишончли ҳимоя қилишга қаратилганлиги билан ҳам муҳимдир.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш керакки, суд-ҳуқуқ соҳасида амалга оширилаётган ушбу ислоҳотлар мамлакатимизда қонун устуворлигини ва ижтимоий адолатни таъминлашга қаратилгани билан алоҳида аҳамият касб этади.

Мазкур эзгу мақсадни рўёбга чиқаришда эса судьялар зиммасига ўта муҳим вазифа – одил судловни Конституция ва қонунларимиз ҳамда адолат тамойилларига қатъий риоя қилган ҳолда амалга ошириш юклатилади.

Зеро, Президентимиз таъкидлаганидек, “Суд остонасига қадам қўйган ҳар бир инсон, Ўзбекистонда адолат ҳукм сураётганига тўла ишонч ҳосил қилиши керак”.

 

Шерзод Ғофуров,

Зарафшон туманлараро иқтисодий суди раиси

Skip to content