Матбуот хизмати - Page 27 of 61 - Навоий вилоят суди

Судья ва ёшлар учрашуви ўтказилди

Навоий вилоят суди судьялари Х.Турсунов, Н.Умаров ва С.Жакеевлар томонидан 2024 йил 29 январь куни Навоий шаҳрида жойлашган 5-сонли умумий ўрта таълим мактабида 11-синф ўқувчилари билан давра суҳбати ўтказилди.

Ўтказилган давра суҳбати давомида ёшларга Ўзбекистон Республикасининг янги таҳрирда қабул қилинган конституцияси тўғрисида батафсил тушунтиришлар берилди, жумладан, Конституциянинг 1-моддасига кўра, Ўзбекистон-бошқарувнинг республика шаклига эга бўлган суверен, демократик, ҳуқуқий, ижтимоий ва дунёвий давлат эканлиги, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси мамлакатнинг бутун ҳудудида олий юридик кучга эга ҳамда тўғридан-тўғри амал қилиши, шахсни ҳибсга олишга, қамоққа олишга ва қамоқда сақлашга фақат суднинг қарорига кўра йўл қўйилиши ва ушлаш чоғида унга тушунарли тилда унинг ҳуқуқлари ва ушлаб турилиши асослари тушунтирилиши шартлиги ва бошқа шахсий ҳуқуқ ва эркинликлари, шунингдек, асосий иқтисодий, ижтимоий, маданий ва сиёсий ҳуқуқлари конституция билан кафолатланганлиги борасида маълумотлар бериб ўтилди.

Шу билан бирга, судьялар томонидан ўқувчиларни ҳуқуқ борасида қизиқтираётган бошқа саволларига ҳам батафсил жавоблар бериб ўтилди.

Нурбек Умаров,

Навоий вилоят суди судьяси.

Савдо-саноат палатасининг Навоий вилоят ҳудудий бошқармасида ҳуқуқшунослар иштирокида семинар машғулоти ўтказилди

Вилоятдаги корхона, ташкилот ва муассасалар ва бошқа хўжалик юритувчи субъектлар ҳуқуқушунослари, тадбиркорлик субъектлари вакиллари иштирокида Савдо саноат палатасида ўтказилган семинар йиғилишининг кун тартибидаги масалааси суд қарорларини қонунийлиги ва асослилигини текшириш тартиби такомиллаштирилиши муносабати амалдаги процессуал кодексларга киритилган ўзгартириш ва қўшимчаларнинг мазмун-моҳиятини ёритиб беришдан иборат бўлди.

Хусусан,“Суд қарорларини қонунийлиги ва асослилигини текшириш тартиби такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодексига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги 2023 йил 25 декабрда қабул қилинган ва 2024 йилнинг 1 январь кунидан амалга киритилган Ўзбекистон Республикаси қонуни билан суд қарорларини қайта кўриш соҳасида муҳим ўзгартиришлар амалга оширилди.

Қонунчиликка киритилган мазкур янгиликка кўра туманлараро, туман, шаҳар судлари томонидан биринчи инстанция судида кўрилган ишлар вилоят судларида ва уларга тенглаштирилган судларда апелляция ёки кассация тартибида, вилоят судлари ва уларга тенглаштирилган судлар томонидан апелляция ёки кассация тартибида кўрилган ишлар мазкур судларда тафтиш тартибида, вилоят судлари ва уларга тенглаштирилган судлар томонидан тафтиш тартибида кўрилган ишлар Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъатида тафтиш тартибида қайта кўрилишини, алоҳида ҳолларда Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъати томонидан кўрилган ишлар Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Раёсатида тафтиш тартибида қайта кўрилишини, шунингдек апелляция ва кассация инстанциялари судлари томонидан ишларни янгидан кўриш учун биринчи инстанция судларига юбориш тартиби бекор қилинишини ҳамда уларнинг зиммасига иш бўйича якуний қарор чиқариш масъулияти юклатилишини назарда тутувчи ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Семинарда янги тартибга кўра одил судловга эришишнинг имкониятлари янада кенгайиб, аҳолининг судма-суд юришига барҳам берилганлиги, бунда биринчи инстанция судининг қарори ёки ажримидан норози тарафлар вилоят судига апелляция ёки кассация тартибида шикоят қилиб, уларнинг ҳам натижасидан қониқмаса, ушбу иш мазкур судларда тафтиш тартибида кўриб чиқилади. Вилоят судида ташкил этилган апелляция ёки кассация ҳамда тафтиш инстанцияларининг қароридан норози бўлинган тақдирда, суд қароридан норози бўлган тарафнинг шикояти бўйича ишлар Олий суднинг судлов ҳайъатида тафтиш тартибида кўриб чиқилиш масаллари муҳокам қилинди.

Энг муҳими шундаки, эндиликда юқори турувчи судлар томонидан қўйи судларнинг бекор қилинган қарорларини янгидан кўриш учун биринчи инстанция судига юбориш тартиби бекор қилиниб, ҳар бир суд инстанциясининг зиммасига иш бўйича якуний қарор чиқариш мажбурияти юклатилди.

Қонунчиликда белгиланган аввалги тартибга кўра, апелляция тартибида кўрилмаган иш бўйича суд ҳужжати устидан норози тарафда кассация шикояти бериш ҳуқуқи мавжуд эмас эди. Бу эса, қайсидир сабабларга кўра апелляция шикоятини бериш муддатларини ўтказиб юборган тарафни суд ҳужжати устидан шикоят бериш ҳуқуқини чеклаб қўяр эди.

Эндиликда суд ҳужжатидан норози бўлган тараф ўз ҳоҳиши бўйича қонуний кучга кирмаган суд ҳужжати устидан апелляция шикояти билан, қонуний кучга киргач кассация шикояти билан мурожаат этиш ваколатига эга бўлди.

Одил судлов соҳасига тафтиш институтининг киритилиши ва суд қарорини тафтиш тартибида кўриш ваколатларини ўрта буғин судлари ҳисобланган вилоят судлари ва унга тенглаштирилган судларга берилиши, тафтиш инстанцияси томонидан ишни кўришда қўйи судларнинг моддий ва процессуал қонун нормаларига риоя этилганлиги ҳолатини тўлиқ тафтиш қилиш орқали кўриб чиқиб, суд қарорларига қонуний баҳо берилиши билан биргаликда, судда иши кўрилаётган тарафларнинг Тошкент шаҳрида жойлашган Олий судга бориши билан боғлиқ вақтини ва харажатларини ҳам тежайди.

Шу билан биргаликда мазкур институтни қонунчиликка тадбиқ этилиши орқали Олий суднинг марказлашган ваколатларини қўйи судларга ўтказилиши билан, ўрта буғин судларининг одил судловни таъминлашдаги ваколатларини кенгайтириш билан биргаликда уларга қонуний ва асосли қарор қабул қилиш каби масъулиятни ҳам юклайди.

Хулоса қилиб айтганда, одил судлов соҳасида амалга оширилган мазкур ислоҳотлар суд қарорларининг қонунийлиги ва асослилигини текшириш механизмини янада такомиллаштириш ҳамда суд қарорларини қайта кўришнинг янги тартибини жорий этиш орқали одил судлов сифатини ҳамда фуқароларнинг одил судловга эришиш даражасини янада оширишга, фуқароларнинг бузилган ҳуқуқлари ва эркинликлари, шунингдек қонуний манфаатлари ишончли ҳимоя қилинишини таъминлашга хизмат қилади.

Турғун Қаҳҳоров,

Хуршид Турсунов,

Навоий вилоят судининг судьялари.

2023 йил давомида Навоий вилояти жиноят судлари томонидан амалга оширилган ишлар салмоғи

2023 йил давомида Навоий вилояти жиноят ишлари бўйича судлар томонидан жами 2272 нафар шахсга нисбатан 1695 та жиноят иши тамомланган бўлиб, кўриб тамомланган ишлар салмоғи ўтган йилнинг шу даврига нисбатан жиноят ишлари 97 та ёки 5,7 фоизга кўпайган, шахслар эса 137 тага ёки 6,4 фоизга кўпайган.

Тамомланган ишлардан 1861 нафар шахсга нисбатан 1316 та жиноят иши бўйича ҳукм чиқарилган бўлиб, ҳукм чиқарилган ишлар 161 тага ёки 13,9 фоизга ошган.

Жами тамомланган ишларнинг барчаси туман (шаҳар) судларида кўрилган.

Шу даврда 410 нафар шахсга нисбатан 378 та иш тугатилган. Шундан 362 нафар шахсга нисбатан 342 та жиноят иши ЖК 66¹-моддасига асосан тарафларнинг ярашганлиги муносабати билан тугатилган.

Ушбу даврда 229 нафар аёлларга нисбатан 204 та жиноят иши кўрилган. Иш сони 11 тага ёки 5,6 фоизга, шахс сони 5 тага ёки 2,2 фоизга ошган.

826 нафар ёшларга нисбатан 666 та жиноят иши судлар томонидан мазмунан кўриб ҳал этилган бўлиб, шундан 40 та жиноят иши бўйича 52 нафарини вояга етмаганлар ташкил этган. Вояга етмаганлар бўйича шахс сони 14 тага ёки 36,8 фоизга, иш сони эса 11 тага ёки 39,7 фоизга ошган.

Ушбу даврда 74 нафар 60 ёшдан ошганларга нисбатан 74 та жиноят иши кўрилган. Шахс сони 16 тага ёки 27,5 фоизга, иш сони эса 17 тага ёки 29,8 фоизга ошган.

2023 йил давомида жами 7 та жиноят иши бўйича 11 нафар шахс судлар томонидан оқланган бўлиб, шундан 1 та жиноят иши бўйича 1 нафар шахс биринчи инстанция судлари томонидан, 6 та жиноят иши бўйича 10 нафар шахс вилоят судининг апелляция инстанцияси томонидан оқланиб, фуқароларнинг қонун билан қўриқланадиган ҳуқуқ ва манфатлари тикланган.

Судлар томонидан кўрилган ишлардан

Қасддан баданга ўртача оғир шикаст етказиш 76 та, 15 тага ёки 24,5 фоизга;

–пора бериш 101 та, 45 тага ёки 80,3 фоизга;

– электр, иссиқлик энергияси, газ, водопроводдан фойдаланиш қоидаларини бузиш жинояти 23 та, 13 тага ёки 1,3 бараварга;

–Таносил ёки ОИВ касаллиги/ОИТСни тарқатиш жинояти 6 та, 3 тага ёки 100 фоизга ошган бўлса;

Судлар томонидан кўрилган ишлардан

Маъмурий назорат қоидаларини бузиш–15 та, 9 тага ёки 37,5 фоизга;

Қасддан баданга енгил тан жароҳати етказиш– 82 та, 20 тага ёки 19,6 фоизга;

Транспорт воситалари ҳаракати ёки улардан фойдаланиш қоидаларини бузиш 270 та, 23 тага ёки 7,8 фоизга камайган.

Судлар томонидан 2023 йил давомида жиноят содир этган шахсларга жазо тайинлаш ва уларни ахлоқан тузалиш йўлига ўтказишда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органилари ва жамоат ташкилотлари билан ҳамкорлик қилишга алоҳида эътибор берилган.

Хусусан, ушбу даврда 10 нафар ёшларга Ёшлар иттифоқининг тегишли кенгашлари томонидан кафиллик хатлари асосида;

5 нафар шахсга нисбатан маҳалла фуқаролари йиғинининг кафиллик хати асосида озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазо тайинланган.

2023 йил давомида 31.792 нафар шахсга нисбатан 26.841 та маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар кўриб чиқилган. Шундан, 18.553 нафар шахсга нисбатан 16.622 та иш бўйича жазо тайинланган бўлса, 13.239 нафар шахсга нисбатан 10.219 та иш ҳаракатдан тугатилган.

Ҳаракатдан тугатилган ишларнинг 267 таси МЖтКнинг 271-моддасининг 1-бандига асосан, яъни маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳодисаси ёки аломати йўқлиги сабабли тугатилиб, 317 нафар фуқароларнинг қонун билан қўриқланадиган ҳуқуқ ва манфаатлари тикланган.

Кўриб тамомланган ишлар 4.028 тага ёки 17,6 фоизга, шахслар 3.662 тага ёки 13.0 фоизга ошган.

Жами кўриб чиқилган 1695 та жиноят ишидан 70 таси оммавий-ахборот воситалари (Тв, веб-сайт, газета, журнал) орқали ёритилди.

Навоий вилоят судида жамоатчилик ва оммавий ахборот воситалари билан алоқалар бўлими ташкил этилганлиги боис, оммавий-ахборот воситалари билан ҳамкорлигимизни янада жадаллашди, суд процессларини кўпроқ халққа етказиш чоралари кўрилмоқда.

Келгусида ҳам ҳар бир судья ва суд ходимлари одил судловни амалга оширишга, айниқса фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишга алоҳида эътиборини қаратади.

Абдулло Аллаев,

Навоий вилоят суди раиси.

Хатирчи туман Ободонлаштириш бошқармасининг ишчи, ходимларининг меҳнат ҳуқуқлари тикланди

Даъвогар Хатирчи туман адлия бўлимининг фуқаро Ш.О.нинг манфаатида жавобгар Хатирчи туман Ободонлаштириш бошқармасига нисбатан тўланмай қолган иш ҳақларини ундириш ва мажбурият юклатиш ҳақидаги даъво аризаси 2024 йил январь ойининг 12 куни судда кўриб чиқилди.

Аниқланишича, Хатирчи туман Ободонлаштириш бошқармасидан фуқаро О.Ш.га 2020 йилда 1.126.934 сўм, 2021 йилда 1.351.264 сўм, 2022 йилда 1.215.290 сўм, 2023 йилнинг 10 ойи давомида 1.185.320 сўм, жами 4.878.808 сўмлик иш ҳақлари ундириб берлмаган.

Ваҳоланки, Вазирлар Маҳкамасининг 2009 йил 01 апрелдаги 91-сон қарори 1-иловасида Қорақалпоғистон республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар ва туманлар Ободонлаштириш бошқармалари ҳамда департаментлар, ихтисослаштирилган бошқармалар, шуннгдек махсус эксплуатация-монтаж бўлинмалар ходимлари меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича тармоқ тариф сеткасининг 12-бандида қабристон назоратчилари учун ҳақ тўлаш бўйича тармоқ тариф сеткаси 4 разряд қилиб белгиланган.

Шунингдек, мазкур қарор ижроси бўйича туман молия бўлимидан мутахассис жалб қилиниб ўрганилганда ўз тасдиғини топиб, 1 разряд кам тўланиб келингани оқибатида 33 нафар қабристон назоратчиларига 2020 йил давомида 37 млн 188 минг, 2021 йил давомида 44 млн 591 минг, 2022 йил давомида 4 млн 104 минг, 2023 йилнинг ўтган даври давомида эса 39 млн 115 минг сўмлик иш ҳақлари, жами 161 млн сўм пул маблағлар тўланмасдан келган.

Суд юқорида қайд этилган қонун талаблари ва судда аниқланган ҳолатларга кўра, даъвогар Хатирчи туман адлия бўлимининг даъво аризасини қисман қаноатлантирилиб, жавобгар Хатирчи туман Ободонлаштириш бошқармасидан фуқаро О.Ш.нинг фойдасига тўланмасдан қолган жами 4.878.808 сўм иш ҳақи ундириб берилди.

Бундан ташқари, туман ободонлаштириш бошқармаси томонидан 1 разряд кам тўланиб келингани оқибатида 33 нафар қабристон назоратчиларига 2020 йил давомида 37 млн 188 минг, 2021 йил давомида 44 млн 591 минг, 2022 йил давомида 4 млн 104 минг, 2023 йилнинг ўтган даври давомида эса 39 млн 115 минг сўмлик иш ҳақлари, жами 161 млн сўм пул маблағлар ундириб берилди.

Баҳодир Бабақулов,

Фуқаролик ишлари бўйича Хатирчи туман суди раиси.

Зарифжон Утамуродов,

Фуқаролик ишлари бўйича Хатирчи туман суди судьяси.

Хатирчи туман тиббиёт ходимларининг тўланмай қолган иш ҳақлари ундириб берилди

Даъвогар Хатирчи туман адлия бўлимининг фуқаро С.М.нинг манфаатида жавобгар Хатирчи туман тиббиёт бирлашмасига нисбатан тўланмай қолган иш ҳақларини ундириш ҳақидаги фуқаролик иши жорий йилнинг 12 январь куни фуқаролик ишлари бўйича Хатирчи туман судида кўриб чиқилди.

Аниқланишича, Хатирчи туман тиббиёт бирлашмасидан фуқаро М.С.га 2020 йилда 1.461.134 сўм, 2021 йилда 1.587.824 сўм, 2022 йилда 1.718.387 сўм, 2023 йилнинг ўтган даврида 1.559.000 сўм, жами 6.326.345 сўмлик иш ҳақлари тўлаб берилмаган.

Вахоланки, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 10 сентябрдаги 292-сон “Ўзбекистон Республикаси тиббиёт ташкилотлари тузилмасини янада оптималлаштириш ва соғлиқни сақлаш тизими тиббиёт ходимлари меҳнатига ҳақ тўлаш тизимини такомиллаштириш чора тадбирлари тўғрисида”ги қарори ижроси таҳлил этилгани, мазкур қарорнинг 6-иловасида туман тиббиёт бирлашмалари ва унинг таркибидаги ОП ва ОШПларнинг хўжалик бекалари лавозимида фаолият юритувчи ходимларга меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорининг 25% миқдорида устамалар тўлаб борилиши назарда тутилган.

Шунингдек, мазкур қарор ижроси бўйича туман молия бўлимидан мутахассис жалб қилиниб ўрганилганда ўз тасдиғини топиб, туман тиббиёт бирлашмалари ва унинг таркибидаги ОП ва ОШПларнинг хўжалик бекаларига 2020 йил давомида 26 нафар ходимга 35.029.361 сўм, 2021 йил давомида 29 нафар ходимга 45.751.126 сўм, 2022 йил давомида 35 нафар ходимга 60.672.635 сўм, 2023 йил давомида 38 нафар ходимга 60.610.000 сўм иш ҳақлари тўлаб берилмаган.

Суд юқорида қайд этилган қонун талаблари ва судда аниқланган ҳолатларга кўра, даъвогар Хатирчи туман адлия бўлимининг даъво аризасини қаноатлантиришни, жавобгар Хатирчи туман тиббиёт бирлашмасидан фуқаро М.С.нинг фойдасига тўланмасдан қолган жами 6.326.345 сўм иш ҳақини ундириб берилди.

Бундан ташқари, туман тиббиёт бирлашмалари ва унинг таркибидаги ОП ва ОШПларнинг хўжалик бекаларига 2020 йил давомида 26 нафар ходимга 35.029.361 сўм, 2021 йил давомида 29 нафар ходимга 45.751.126 сўм, 2022 йил давомида 35 нафар ходимга 60.672.635 сўм, 2023 йил давомида 38 нафар ходимга 60.610.000 сўм иш ҳақлари тўлаб берилиши суд қарори билан таъминланди.

Баҳодир Бабақулов,

Фуқаролик ишлари бўйича Хатирчи туман суди раиси.

Зарифжон Утамуродов,

Фуқаролик ишлари бўйича Хатирчи туман суди судьяси.

ОИЛA-ЖAМИЯТНИНГ AСОСИЙ БУҒИНИ УНИ AСРAБ AВAЙЛAШ КЕРAК!

Хатирчи тумани ҳокимининг ўринбосари, Оила ва хотин–қизлар бўлими бошлиги М.Раҳмонова, Фуқаролик ишлари бўйича Хатирчи туман суди раиси Б.Бабақулов ҳамда ёрдамчилари, отинойилар, маҳалла хотин–қизлар фаоллари билан ҳамкорликда тумандаги «Галабек» маҳалласи биносида 12 та ажрим ёқасига келиб қолган оилалар муҳокама қилинди.

Кўрилган ишлардан 5 та оила яраштирилди, яна бир бора оила муқаддаслиги тушунтирилди, 7 та тарафларга ўйлаб кўриш ҳамда оиласини сақлаб қолиш учун муддат тайинланди.

Шунингдек йиғилганларга, Ўзбекистон Республикасининг 2023 йил 25 декабрдаги Қонунлари билан Фуқаролик процессуал кодексига ва Иқтисодий процессуал кодексига киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар ҳақида жумладан, 2024 йил 01 январдан суд ишларини вилоят судларида ва уларга тенглаштирилган судларда апелляция ёки кассация ва тафтиш тартибида кўриш босқичлари жорий этилиши, ишлар Ўзбекистон Республикаси Олий судида тафтиш тартибида ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Раёсатида қайта кўрилиши, юқори турувчи судлар томонидан қуйи судларнинг бекор қилинган қарорларини янгидан кўриш учун қайтадан ушбу судларга юбориш тартиби чиқариб ташланиши, ҳар бир суд инстанциясининг зиммасига иш бўйича якуний қарор чиқариш мажбурияти юклатилиши юзасидан ўзгартириш ва қўшимчалар киритилганлиги гапириб ўтилди.

Баҳодир Бабақулов,

Фуқаролик ишлари бўйича Хатирчи туман суди раиси.

“Судья ва ёшлар” учрашуви тафсилотлари

Жамиятимиз ҳаётида ёшларнинг ҳуқуқий онги ва маданиятини юксалтириш фуқаролик жамиятига асосланган демократик тамойилларидан бири бўлиб, профессионал таълим тизимини ташкил этишдан ҳам кўзланган асосий мақсад, ўқувчиларнинг назарий билимлари асосида ҳуқуқий кўникма ва малакаларини шакллантиришдан иборат.

Шу аснода ёшларнинг ҳуқуқий билим ва маданиятини янада ошириш, уларда қонунга ҳурматда бўлиш муносабатини шакллантириш, шунингдек ёшлар ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликнинг олдини олиш мақсадида Навоий туманлараро маъмурий судининг судьялари томонидан Навоий шаҳридаги 15-умумий ўртатаълим мактабида “Судья ва ёшлар” учрашуви ўтказилди.

Учрашувда суд-ҳуқуқ соҳасида олиб борилаётган ислоҳотлар, соҳада фуқароларга яратилаётган имкониятлар, ёшлар томонидан содир этилаётган жиноятлар ва уларнинг олдини олиш бўйича вилоятда амалга оширилаётган чора-тадбирлар ҳақида алоҳида тўхталиб ўтилди.

Аудитория ёшлардан иборат эканлиги инобатга олиниб, ижтимоий тармоқларда шавқатсизлик, диний экстремизм ва давлат тузумига қарши ғоялар акс этган материалларни тарқатиш, сақлаб олиш ҳам жиноят эканлиги тушунтирилди.

Шунингдек, ўқувчи ёшларга уларнинг қонунларимизда белгиланган ҳуқуқ ва мажбуриятлари, ота-оналарнинг болаларга нисбатан ва болаларни ота-оналарига нисбатан бўлган ҳуқуқ ва мажбуриятлари давлат томонидан ҳимояланганлиги, ушбу ҳуқуқлари бузилган тақдирда уни таклаш юзасидан мурожаат қилиш тартиби тушунтириб ўтилди.

Тадбир сўнгида иштирокчилар суд-ҳуқуқ соҳасида ўзларини қизиқтираётган саволлар билан мурожаат қилди.

Учрашув очиқ мулоқот тарзида давом этиб, якунида ёшларни суд-ҳуқуқ соҳасида ўзларини қизиқтираётган саволларига мутасаддилар томонидан батафсил жавоб берилди.

Фазлиддин Саноқулов,

Навоий туманлараро маъмурий судининг судьяси.

“Болаларга мос” Адлия тизими тушунчаси нима ва унинг амалиётда қўллаш самарадорлиги

Маълумки, навқирон авлод ҳар бир давлатнинг эртанги куни, жамиятда ўзгаришларга сабаб бўладиган, бунёдкорлик ғояларини ҳаётга татбиқ этувчи муҳим куч , салоҳият ресурси ҳисобланади.

Фуқаролик ишлари бўйича суднинг судьялари болалар ҳуқуқлари ва манфаатларига таъсир этиши мумкин бўлган турли хилдаги ишларни яъни, ота-оналар алоҳида яшаган ҳолатларда улар ўртасидаги боланинг ким билан яшаши, боланинг ота-онаси ва бошқа қариндошлари билан кўришиши, болага боғлиқ алиментлар, ота-онаси ва бошқа қариндошлари билан кўришиши, алимент ундириш билан боғлиқ ишлар, ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш, чеклаш ва ота-оналик ҳуқуқини тиклаш, муаммоли низолардан фарзандликка олиш тўғрисидаги низоларни кўриб чиқадилар.

Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 21 декабрдаги «Оила ва хотин-қизлар қўмитасининг фаолиятини такомиллаштиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПФ-208-сон Фармонининг ижросини таъминлаш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Оилаларни мустаҳкамлаш ва хотин-қизларнинг фаоллигини ошириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги қарорига асосан 2024 йил 1 февралдан мавжуд штат бирликлари доирасида тажриба тариқасида фуқаролик ишлари бўйича Самарқанд шаҳар, Наманган туманлараро ва Мирзо Улуғбек туманлараро судларининг икки нафардан судьясини оилавий низоларни кўриш бўйича ихтисослаштирган ҳолда ушбу судларда «Оила судьялари» ташкил этилиши ҳам бежиз эмас.

Чунки кейинги йилларда оилавий низолар билан боғлиқ даъво аризаларининг ҳам сонини ошишига сабаб бўлмоқда.

Фуқаролик ишлари бўйича Навоий вилоят суди томонидан 2023 йилда оилавий муносабатларга доир низоларни ошганлигини кузатишимиз мумкин.

Айниқса, бу жараёнда бола ҳуқуқлари таъминланиши кафолатланиши, уларнинг энг яхши манфаатлари таъминланишида фуқаролик суди судьялари муҳим роль ўйнайдилар.

Охирги пайтларда ижтимоий тармоқларда ва оммавий ахборот воситаларда ривожланган давлатларда масалан Хитой суд тизимида сунъий интеллект, робот судья, робот адвокатдан фойдаланилаётганлиги ҳақида хабарлар бериляпти. Барча омма ҳам бу жараёнларни яъни бу технологиядан фойдаланиш самарасини кузатиб бормоқда.

Ўзбекистон қонунчилиги оилавий низоларни суд мажлисида кўриб чиқиш маъсулияти биз судьяларнинг зиммамизга юкланган. Яширмайман. Бир оила барбод бўлган деб топилиб, эр ва хотин никоҳдан ажратилса, болалар етим қолса, ёхуд норасида болаларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини бегоналар томонидан эмас балким уларнинг ўз туғишган ота-оналари томонидан бузилиши каби муносабатларни кўриб, ҳиссиётларни жиловлаб болалар манфаатига доир қарор қабул қилиш ҳар бир судьядан машаққатли масъулиятни талаб қилиши муболаға эмас албатта.

Таъкидлаб ўтиш жоизки, болалар судда қатнашиш ва ўз ҳуқуқларини амалга ошириш ва уларни ҳимоя қила олиш юзасидан бугунги кунда айрим муаммоларга дуч келишмоқда. Бу борадаги муаммолар катталарникига ўхшаши яъни ҳуқуқларни билмаслик, юридик хизматдан фойдаланиш учун маблағ талаб қилиниши билан бирга, улар вояга етмаганлиги сабабли қўшимча равишда ҳуқуқий ва ижтимоий тўсиқларга дучор бўладилар. Вояга етмаган шахс сифатида ўз ҳуқуқ манфаатларини ҳимоя қилиш масаласи ўз ўзидан уларнинг ота-онаси ёки қонуний вакилига боғлиқ бўлиб қолади.Болаларнинг кўпчилигида ўз ҳуқуқ ва эҳтиёжларини талаб қилиш юзасидан ҳуқуқий билим, таълим, ривожланганлик ва давлат идорасидаги шахслар билан муомала қилиш тажрибаси етишмайди.

БМТнинг “Бола ҳуқуқлари тўғрисида”ги Конвенцияси (БҲК) кенг қамровда болаларнинг фуқаролик,маданий,иқтисодий,сиёсий ва ижтимоий ҳуқуқларини белгилаб беради. Ўзбекистон мустақилликка эришганидан сўнг ратификация қилинган биринчи халқаро-ҳуқуқий ҳужжатлардан бири ҳисобланади.

Ҳозирги даврда болани ҳимоя қилиш ва уларнинг ҳуқуқлари тўлиқ амалга оширилишини таъминлаш мамлакатлар ҳуқуматларининг мажбуриятларига айланди. Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенция ва болалар ҳуқуқларига доир халқаро стандартлар ва меъёрий ҳужжатлар бунга тўлиқ асос бўла олади.

Глобал миқёсда олиб қараганда, юридик жараёнларнинг “болаларга мос” бўлишини таъминлашга бўлган эҳтиёжнинг ошаётганлиги тан олиниб, бунинг натижасида болалар ҳуқуқ ва манфаатлари янада кучли ҳимояланиши кўзда тутилган.

“Болаларга мос” адлия тизими (Болаларга мос адлия бўйича Европа Кенгаши Қўлланмаси) орқали Ўзбекистон Республикаси болалар ҳуқуқ эгалари сифатида, ўз ҳуқуқларини тўлақонли ҳимоя қилиниши ва бу ҳуқуқлар бузилганда тегишли ҳимоя воситаларига эга бўлишларини таъминлаш лозим.

Фуқаролик судлари болалар учун очиқ, тушунарли ва ишончли бўлиши, суд тартиби ва жараёнларини болаларнинг ёши, ривожланганлиги ва махсус эҳтиёжларни инобатга олиб мослаштирган ҳолда болаларнинг мазмунли иштирокини яратиш, яъни ҳар фуқаролик судларида махсус жиҳозланган она ва бола хоналарини ташкил қилиш, психолог ва маълум билимларга эга мутахассислардан фойдаланишлари, болаларни эшитишлари, уларнинг қарашларини жиддий қабул қилишлари ҳамда ўз фикрини ифода эта олмайдига ёшдаги болаларнинг ҳам манфаатлари ҳимояланишини таъминлашлари лозим.

Энг муҳими, болалар билан боғлиқ низоларни қисқа муддатларда ва кечиктиришларсиз кўриб чиқилишини таъминлаш орқали суд тажрибасини болаларга мослаштириш жоиздир.

Гулнафис Худайбердиева,

Навоий вилоят суди судьяси.

Бола ҳуқуқ ва манфаатлари давлат ҳимоясида

Чунки кейинги йилларда оилавий низолар билан боғлиқ даъво аризаларининг ҳам сонини ошишига сабаб бўлмоқда.

Ота-она бўлиш ҳар бир инсонга чексиз бахт, умид ва ишонч олиб келади, шу билан бирга, улар зиммасига юксак масъулият ҳам юклайди. Ўз навбатида, бола туғилиши билан ота-она олдида ўзига хос ҳуқуқ ва мажбуриятлар вужудга келадики, булар — болани тарбиялаш, таълим бериш, яхши яшаш шароити билан таъминлаш, унга ғамхўрлик қилиш кабиларда намоён бўлади. Ота-оналар ўз болаларини тарбиялашда уларга нисбатан шафқатсиз муомалада бўлиши, қийнаши таъқиқланади, умуман, инсон шаъни ва қадр-қимматига нолойиқ хатти-ҳаракатлардан, иллатлардан холи бўлиши зарур. Чунки ота-оналик нафақат Яратганнинг инояти, балки жамият олдидаги улкан бурчдир.

Лекин, ҳамма ота-оналар ҳам ўз зиммаларидаги вазифаларни тўлиқ амалга оширяпти, деб бўлмайди. Давлатимиз томонидан бола ҳуқуқлари ҳимоясини таъминлаш зарурлиги қайта-қайта таъкидланишига, бу борада қатор чора-тадбирлар белгиланишига қарамай, ота-она деган муқаддас номга доғ тушираётганлар, уни суиистеъмол қилаётганлар, афсуски, орамизда топилади.

Оила кодексида ота-оналик мажбуриятларини лозим даражада бажармаганлик ёки умуман бажармаганлик учун ҳуқуқий санкциялар: ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш (79-модда), ота-оналик ҳуқуқини чеклаш (83-модда), фарзандликка олишни ҳақиқий эмас деб топиш ва бекор қилиш (171-модда), алиментни суд тартибида ундириш (136-модда) кабилар белгиланган.

Мамлакатимиз қонунчилигида, жумладан, Оила кодексининг 79-моддасида вояга етмаган ёки вояга етган, аммо меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларга алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаган шахслар ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши, Жиноят кодексининг 122-моддасида меҳнатга лаёқатсиз шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаганлик учун ота ёки онага жиноий жавобгарлик белгиланган.

Ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш — бу ота-оналик мажбуриятларини бажармаган ёки бажаришдан бош тортган шахсларга нисбатан қонунда белгиланган бошқа асосларга мувофиқ суд тартибида белгиланадиган оила ҳуқуқий жазо чораси саналади. Ота-оналик мажбуриятлари деганда, юқорида таъкидлаганимиздек, қонунда белгиланган тартибда ота-оналар томонидан қилиниши шарт бўлган ҳаракатлар тушунилиб, уларга болани тарбиялаш, таъминлаш, сақлаш, ҳимоя қилиш, соғлиғи, жисмоний, руҳий, маънавий-ахлоқий камолоти ҳақида ғамхўрлик қилиш, боланинг таълим олишини таъминлаш кабилар киради.

Бизнингча, ота-оналик мажбуриятларини бажаришдан бош тортиш тушунчасини қуйидаги ҳолатлар билан изоҳлаш мумкин:

– ота-она ўз болаларини тарбиялаши шартлиги мажбурияти бузилса (Оила кодексининг 73-моддаси);

– ота-она ўз болаларининг соғлиғи, жисмоний, руҳий, маънавий-ахлоқий камолоти ҳақида ғамхўрлик қилиш мажбурияти бузилса (ушбу модда);

– ота-онанинг вояга етмаган болаларига таъминот бериши шартлиги мажбурияти бузилса (96-модда).

Жумладан шаҳар прокурорининг фуқаро С.Ига нисбатан оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш тўғрисидаги даъво аризаси бўйича қўзғатган фуқаролик ишини мазмунан кўриб чиққанимизда, бу шахс томонидан фуқаролик ҳуқуқий муносабатлари қўпол равишда бузиб келинганлиги маълум бўлди.

Фуқаро И.С. бир неча марта огоҳлантирилишига қарамай, оналик мажбуриятларини бажармаган, ўзи ҳеч қаерда ишламай, уч ярим яшар фарзандини қўшниларига ташлаб, ҳафталаб келмаган, уйига мунтазам маиший бузуқ шахсларни олиб келиб, бола руҳиятига салбий таъсир кўрсатган, умуман, ўз фарзандининг тарбиясига совуққонлик билан қараган. Мазкур ҳолатлар гувоҳ сифатида сўралган ўша ҳудуддаги ички ишлар нозири, қўшниларнинг кўрсатмалари, шунингдек, манфаатдор шахс сифатида васийлик ва ҳомийлик органи вакилининг берган хулосаси билан тўлиқ тасдиқланган. Натижада, юқоридаги ҳолатлар ишдаги бошқа материаллар асосида исботлангани асос қилиниб, суд прокурор даъвосини қаноатлантириш ҳақидаги ҳал қилув қарорини чиқарган.

Шу ўринда юқоридаги фуқаролик суд ишига сабаб бўлган омил нима, наҳотки фуқаро уларни ўз вақтида англаб етмаган, деган савол туғилади. Ачинарлиси, кўпчилик ҳолларда аксарият ота-оналар ўз зиммаларидаги мажбуриятларни яхши англасалар-да, лекин унга амал қилмаслиги оқибатида уларга нисбатан қонуний жавобгарлик белгиланмоқда. Шунинг учун юқоридаги каби ҳолатларни ота-оналик мажбуриятларини бажаришдан бош тортиш деб малакалаш, бунинг учун, албатта, ушбу ҳаракатлар ҳақиқатан ота ёки она томонидан содир этилгани, уларнинг хулқ-атворида айбнинг мавжудлиги ва бу ҳаракатларни қасддан содир этгани, ота-оналик мажбуриятлари узлуксиз равишда бажарилмагани эътиборга олинади.

Ота-онанинг вояга етмаган болаларига таъминот бериши шартлиги ҳақида қонунчилигимизда тегишли нормалар кўрсатиб ўтилган (жумладан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 77-моддаси, Оила кодексининг 96-моддаси). Ота-онанинг вояга етмаган фарзандига алимент тўлаш мажбурияти эса уларнинг болага нисбатан ғамхўрлик кўрсатиши ҳамда моддий жиҳатдан таъминлаш мажбурияти саналади. Алимент — бола ота-онасининг бирга ёхуд алоҳида туриши, ўзаро никоҳда экани ва боланинг улар ёки улардан бири билан бирга яшаш-яшамаслигидан қатъи назар, тўланиши керак. Айрим ҳолларда ота-оналар бу мажбуриятни келишув асосида ҳамда никоҳ шартномасида белгиланган усуллар орқали бажарадилар.

Узрсиз сабабларга кўра ўз боласини туғуруқхонадан ёки бошқа даволаш, тарбия, аҳолини ҳимоялаш муассасаларидан олишдан бўйин товлаганлик деганда, қайд этилган ташкилотларнинг таклифидан кейин ҳам боласини олиб кетмаслик тушунилади ва бу тегишли комиссия томонидан расмийлаштирилади. Бу ўринда болани олишдан бўйин товлаш — ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилишга асос бўладиган бошқа ҳолатлар ичида ота-онанинг хулқ-атворини кўрсатувчи асосий жиҳатлардан бири саналади. Болани олишдан бўйин товлаш оғзаки ҳамда ёзма шаклда бўлиши мумкин, лекин барча ҳолларда бу тилхат орқали расмийлаштирилади. Болани юқоридаги муассасалардан олишдан бўйин товлаш сабабларини қасддан (боланинг вояга етмаган ота-она томонидан туғилганлиги, никоҳсиз ёки ногиронлиги) ҳамда эҳтиётсизликдан (ота-онанинг ногиронлиги, узоқ муддатли хасталиги, гиёҳвандлик, алкоголли касалликлар, уй-жойнинг йўқлиги, ҳеч қаерда ишламаслиги ва ҳ.) деб туркумлаш зарур бўлади.

Ота-оналик ҳуқуқини суиистеъмол қилиш деганда, бу ҳуқуқлардан болаларнинг манфаатига зид равишда фойдаланиш, масалан, ўқишга, жамоат топшириқларини бажаришга тўсқинлик қилиш, тиланчиликка ундаш, спиртли ичимликлар, гиёҳванд моддалар истеъмол қилишга ўргатиш, жиноят содир қилишга, жиноий йўл билан даромад топишга жалб қилиш кабилар тушунилади.

Масалан, она Г.М. ота-оналик ҳуқуқини суиистеъмол қилиш оқибатида бир неча марта маҳалла вакиллари, таълим муассасасининг огоҳлантиришига қарамай, болаларининг манфаатларига зид равишда уларни мактабга ўқишга юбориш ўрнига кўчада, бозорда тиланчилик қилишга ундаган, натижада болаларининг кўчада оч-наҳор, юпун ҳолатда юришларига, баъзан йўлакларда қаровсиз ҳолда ухлаб қолишига сабабчи бўлган. Ушбу ҳолатлар иш материаллари асосида исботланиб, болаларни ҳимоя қилиш шуъбаси судга берган даъво аризаси қаноатлантирилган.

Бундай ҳолларда ота-онанинг муттасил ичкиликбозлик ёки гиёҳвандликка мубтало бўлгани тегишли тиббиёт муассасасининг хулосаси билан тасдиқланган бўлиши керак.

Судларда ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш тўғрисидаги ишлар кўрилишида даъвони ким қўзғатганидан қатъи назар, Оила кодексининг 80-моддасида белгиланганидек, прокурор, шунингдек, васийлик ва ҳомийлик органи иштирок этиши шарт.

Ота-оналик ҳуқуқини чеклаш тўғрисидаги даъво боланинг яқин қариндошлари, вояга етмаган болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш мажбурияти қонун билан зиммасига юклатилган органлар ва муассасалар, мактабгача таълим муассасалари, умумтаълим муассасалари ва бошқа муассасалар, шунингдек прокурор томонидан тақдим этилиши мумкин.

Ота-оналик ҳуқуқини чеклаш тўғрисидаги ишлар прокурор ҳамда васийлик ва ҳомийлик органи иштирокида кўрилади.

Ота-оналик ҳуқуқини чеклаш тўғрисидаги ишларни кўришда суд ота-онадан (уларнинг биридан) боланинг таъминоти учун алимент ундириш масаласини ҳал қилади.

ОКнинг 84-модасига кура Ота-оналик ҳуқуқи чекланган ота-она болани шахсан тарбиялаш ҳуқуқидан, шунингдек болали фуқаролар учун қонун ҳужжатларида белгиланган имтиёзлар ва нафақалар олиш ҳуқуқидан маҳрум бўлади.

Ота-оналик ҳуқуқининг чекланиши ота-онани болага таъминот бериш мажбуриятидан озод қилмайди.

Ота-онаси (улардан бири)нинг ўзига нисбатан ота-оналик ҳуқуқи чекланган бола турар жойга бўлган мулк ҳуқуқини ёки турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқини сақлаб қолади, шунингдек ота-она ва бошқа қариндошлари билан туғишганлик фактига асосланган мулкий ҳуқуқларини, шу жумладан мерос олиш ҳуқуқини сақлаб қолади.

Ота-она иккаласининг ота-оналик ҳуқуқи чекланган тақдирда бола васийлик ва ҳомийлик органи қарамоғига олиб берилади.

Хулоса ўрнида айтадиган бўлсак, ҳар бир шахс ота-оналикнинг муқаддас туйғу, болалар эса ҳаётнинг буюк неъмати эканини унутмаслиги, бу нафақат юксак инсоний масъулият, балки Конституцияда белгиланган бурчи экани, унга риоя қилишга мажбурлигини теран ҳис қилиши шарт. Ўз навбатида, судлар томонидан бола ҳуқуқ ва манфаатлари билан боғлиқ низоларни ҳал қилишда оила манфаатлари, оналик, оталик ва болалик муҳофазаси, болаларнинг эртанги тақдири ҳисобга олиниши лозим. Шу билан бирга, судлар мазкур тоифадаги низоларни мазмунан ҳал қилишда фуқаролик ишларини юритишнинг ихчам усулларидан фойдаланиши, ишларни кўришда моддий ва процессуал ҳуқуқ нормалари тўғри татбиқ этилиши самарадорлигини таъминлаш ҳамда фуқароларнинг одил судловга нисбатан ҳурматини кучайтиришга эришиш асосий мақсадга айланмоғи даркор.

Баркамол фарзанд соғлом оилавий муҳитда вояга етади. Бунга эришиш учун, биринчи навбатда, тарғибот-ташвиқот ишларини кучайтиришимиз, авваламбор, ота-оналарнинг онгини, уларнинг фарзандларига бўлган муносабатини ўзгартиришимиз, лозим бўлса, ота-оналарнинг ўзини тарбиялашимиз керак.

Жамиятда ота-онанинг масъулиятини ошириш, эртанги кун эгалари бўлмиш ёш авлодни маънавий етук қилиб тарбиялашда уларнинг зиммаларида улкан вазифалар борлигини улар ҳис қилган ҳола тушунишлари жоиздир.

Чунки бу борада давлатимизнинг ўз олдига қўйган мақсади ва маслаги битта — у ҳам бўлса, ҳар бир ота-онанинг оиладаги масъулиятини кучайтириш, уларда жавобгарлик ҳиссини тарбиялашдан иборатдир.

Судьяларимиз эса болаларга мос тизимни қўллаш сари қадам ташлаб, болаларнинг энг яхши манфаатларини таъминлаш юзасидан ўз тажрибаларини мунтазам бойитишлари, давлат сиёсатининг энг муҳим шартидир.

Гулнафис Худайбердиева,

Навоий вилоят суди судьяси.

Учқудуқда қонунчиликдаги янгиликлар, суд-ҳуқуқ тизимидаги ислоҳотлар мазмун-моҳияти тушунтирилди

Учқудуқ туман иқтисодий суди раиси Д.Турдиев ҳамда фуқаролик ишлари бўйича Учқудуқ туман суди раиси А.Жумаев, жиноят ишлари бўйича Учқудуқ тумани суди раиси А.Қурбоновлар томонидан Учқудуқ туманидаги 10-сонли болалар мусиқа ва санъат мактаби биносида суд қарорлари қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш такомиллаштирилиши муносабати билан иқтисодий процессуал, жиноят процессуал, фуқаролик процессуал, маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисидаги қонунларнинг мазмун-моҳиятини етказиш мақсадида банк ҳамда солиқ инспекцияси ходимлари иштирокида тарғибот тадбири амалга оширилди.

Дастлаб тадбирда сўзга чиққан суд раислари томонидан, сўнгги йилларда мамлакатимизда суд-ҳуқуқ тизимини янада такомиллаштириш, қонун устуворлигини таъминлаш бўйича амалга оширилаётган ислоҳотлар борасида фикрлар айтиб ўтилди.

Шунингдек, киритилган ўзгартириш ва қўшимчаларга тўхталиб эндиликда, туманлараро, туман, шаҳар судлари томонидан биринчи инстанция судида кўрилган ишлар вилоят судларида ва уларга тенглаштирилган судларда апелляция ёки кассация тартибида, вилоят судлари ва уларга тенглаштирилган судлар томонидан апелляция ёки кассация тартибида кўрилган ишлар мазкур судларда тафтиш тартибда, вилоят судлари ва уларга тенглаштирилган судлар томонидан тафтиш тартибида кўрилган ишлар Ўзбекистон Республикаси Олий судининг тегишли судлов ҳайъатида тафтиш тартибида қайта кўрилиши, алоҳида ҳолларда Ўзбекистон Республикаси Олий судининг тегишли судлов ҳайъати томонидан кўрилган ишлар Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Раёсатида тафтиш тартибида қайта кўрилиши, апелляция ва кассация инстанциялари судлари томонидан ишларни янгидан кўриш учун биринчи инстанция судларига юбориш тартиби бекор қилинганлиги тингловчилар эътиборига етказилди.

Тадбир иштирокчиларига туманда содир этилаётган жиноятчилик ва ҳуқуқбузарликлар, гиёҳвандлик билан боғлиқ жиноятлар, кредит ва солиқ қарзини ундириш бўйича кўрилган ишлар юзасидан маълумотлар берилди.

Тадбир якунида иштирокчиларга ўзларини қизиқтирган масалалари ва мурожаатлари юзасидан тегишли ҳуқуқий тушунтиришлар берилди.

Дилшод Турдиев,

Учқудуқ туман иқтисодий суди раиси