Қидирув:

Навбаҳор туманлараро иқтисодий суди ҳамда фуқаролик ишлари бўйича Навбаҳор туманлараро суди томонидан ўтказилган семинар тафсилотлари

Конимех тумани “Бирлик” ва “Юксалиш” маҳалла фуқаролар йиғини биносида Навбаҳор туманлараро иқтисодий суди раиси Б.Джумаев, Навбаҳор туманлараро фуқаролик суди раиси А.Ҳамроевлар томонидан фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари иштирокида сайёр қабул ва давра суҳбати ўтказилди.

Сайёр қабул давомида суд раислари томонидан фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг мурожаатлари эшитилди, улар юзасидан ҳуқуқий тушунтиришлар берилди.

Шунингдек, давра суҳбати давомида суд ҳуқуқ соҳасида қонунчиликка киритилган ўзгартиш ва қўшимчалар, уларнинг мазмун моҳияти ва аҳамияти тўғрисида маърузалар қилинди.

Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Судлар фаолиятига сунъий интелект технологияларни жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-теҳника таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ПФ-140-сонли Фармонининг мазмун моҳияти юзасидан тушунтиришлар берилди.

Мазкур Фармон билан судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш ҳамда рақамлаштириш жараёнларини жадаллаштириш, шунингдек, судларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари учун қулай шарт-шароитлар яратиб бериш мақсадида келгусида суд ишларини юритишда қоғоз шаклидан воз кечиш «Рақамли суд» концепцияси асосида ишларнинг юритилишини босқичма-босқич тўлиқ электрон шаклга ўтказиш, фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига кўрсатиладиган интерактив электрон хизматлар турларини ошириб бориш белгиланмоқда.

Фармоннинг 3-бандига кўра, фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига қулайликлар яратиш ҳамда суд ишларини кўришни соддалаштириш мақсадида «Рақамли суд» концепциясини амалга ошириш белгиланмоқда. «Рақамли суд» концепциясини амалга ошириш доирасида:

-судга ариза беришдан олдин сунъий интеллект ёрдамида суд муҳокамасининг тахминий натижаси ҳамда сарфланадиган харажатлар шакллантирилади;

– мурожаатлар судга электрон шаклда юборилади;

– ишда иштирок этувчи шахслар суд биносига ташриф буюрмайди ва суд муҳокамаларида масофадан туриб иштирок этади;

– тарафлар ва ишда иштирок этувчи бошқа шахсларга суд жараёнларида ишга доир барча материаллар билан электрон шаклда танишиш имконияти яратилади;

–суд харажатлари электрон шаклда ҳисобланади ва тўланади, шунингдек, ижро варақалари автоматик равишда ижрога юборилади;

–суд ишлари замонавий ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда тўлиқ электрон тарзда юритилади;

– сунъий интеллект ёрдамида суд мажлиси баённомалари реал вақт режимида матн шаклида тайёрланади;

– суд ҳужжатлари лойиҳалари автоматик шакллантирилади.

Фармонга кўра,  2025 йил якунига қадар, тажриба тариқасида Тошкент шаҳрида «Рақамли суд» концепцияси асосида иқтисодий, фуқаролик ва маъмурий низоларни кўришга мўлжалланган суд мажлиси заллари ташкил этиш, икки ой муддатда «Рақамли суд» концепцияси доирасида кўриладиган низолар бўйича ишлар тоифасини тасдиқлаш ҳамда  тажриба натижалари асосида «Рақамли суд» концепциясини 2026-2027 йилларда босқичма-босқич республиканинг барча судларида татбиқ этиш белгиланди.

Шунингдек, мазкур фармон билан иқтисодий судларни мақбуллаштириш орқали туманлараро, туман, шаҳар иқтисодий судларини тугатиш ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар марказлари ва Тошкент шаҳрида туманлараро иқтисодий судлар фаолиятини йўлга қўйиш белгиланган.

Иқтисодий судлар тузилмасини мақбуллаштиришг орқали уларнинг фаолияти самарадорлиги ошади ва ягона суд амалиёти шаклланади.

Фармоннинг 6-бандига кўра:

– 2025 йил 1 декабрдан бошлаб фуқаролар, адвокатлар, юристлар, судьялар учун норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни таҳлил қилиш платформасини ишга тушириш;

-2025 йил якунига қадар суд ҳужжатларини автоматик тайёрлаш махсус ахборот дастурини яратиш;

– 2026 йил 1 январдан бошлаб «my.sud.uz» интерактив хизматлар порталида фуқароларга ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш модулини жорий этиш, бунда сунъий интеллект асосида ишлайдиган виртуал маслаҳатчини яратиш, ҳуқуқий мурожаатларга жавоб бериш ҳамда суд маълумотларини автоматик етказиш;

– 2026 йил 1 мартдан бошлаб фуқаролик, маъмурий, иқтисодий ва маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар бўйича дастлабки суд маълумотларини фуқароларга Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали олиш имкониятини яратиш;

– 2026 йил якунига қадар фуқароларга одил судловга эришишда қулай имкониятлар яратиш мақсадида 5 та янги интерактив хизматларни йўлга қўйиш, шунингдек, суднинг ахборот тизимидаги «Шахсий кабинет» платформасининг фойдаланувчилар учун янада қулай бўлган янги версиясини ишлаб чиқиш белгиланган.

Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш ҳамда рақамлаштириш жараёнларини жадаллаштириш орқали фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига янада қулайликлар яратилади, оворагарчиликларнинг олди олинади, уларнинг вақти ва пул маблағларини тежалади ҳамда одил судловнинг самарадорлиги, шаффофлиги ва холислиги таъминланади.

 

 Джумаев Бекзод Абдувохидович,

Навбаҳор туманлараро иқтисодий суди раиси

 

Ҳамроев Акрам Абдурашидович,

Фуқаролик ишлари бўйича Навбаҳор туманлараро суди раиси

Кармана туманида сайёр суд ҳамда ҳуқуқий тарғибот тадбири ўтказилди

Кармана туманидаги жиноятлар салмоғи ошгани бўйича “қизил ҳудуд” тоифасига киритилган «Янги ариқ» маҳалла фуқаролар йиғинида жиноят ишлари бўйича Кармана тумани суди томонидан, туман судининг 2-ярим йиллик иш режасининг ижросини таъминлаш мақсадида жиноят ҳамда ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш мақсадида сайёр суд мажлиси ҳамда ҳуқуқий тарғибот тадбири ўтказилди.

Бундай сайёр суд мажлисларини ўтказишдан кўзланган асосий мақсад, жиноят кўчасига кириб қолган ёки жиноят содир этишга мойиллиги бўлган шахсларга жиноят учун жазо муқаррарлигини эслатиш ва шу орқали келиб чиқиши мумкин бўлган салбий оқибатларни олдини олишдан иборатдир.

Шунингдек, судьялар томонидан йиғилиш иштирокчиларига Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил 21 августдаги “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони, гендер тенглик, одам савдоси ҳамда ЎРҚ-1084-Қонун юзасидан тушунтиришлар берилиб, ушбу Фармон келгусида Суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, ҳуқуқий демократик давлат ва кучли фуқаролик жамиятини қуришдаги муҳим омиллардан бири бўлиб хизмат қилишини таъкидлаб ўтди.

Тадбир сўнгида судьялар томонидан йиғилганларга ўзларини қизиқтирган ҳуқуқий соҳага оид саволларига жавоб берилди.

 

Бобир Имомов,

Жиноят ишлари бўйича Кармана туман судининг раиси

Медиацияга оид муҳим ўзгариш

Жаҳоннинг ривожланган мамлакатларида жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини таъминлаш, уларнинг муаммоларини ҳал этиш мақсадида низоларни судгача ҳал қилишнинг юқори самарали, муқобил замонавий йўналишларини кенг жорий этишга эътибор қаратилмоқда.

Иқтисодиётга хорижий инвесторларни жалб этишда юзага келадиган низоларни судгача ҳал қилишни ёки суд муҳокамасининг ҳар қандай босқичида низолашаётган тарафлар учун ўзаро келишувга ва мақбул ечимни топишга эришишни таъминловчи механизмларни ишлаб чиқиш алоҳида аҳамият касб этади.

Хусусан, ривожланган давлатларда кенг ва самарали фойдаланиб келинаётган медиация мамлакатимиз миллий қонунчилигида янги жорий этилган ҳуқуқий институтлардан биридир.

Зеро, “Медиация тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни 2019 йил 1 январдан эътиборан кучга кирган.

Медиация – келиб чиққан низони тарафлар ўзаро мақбул қарорга эришиши учун уларнинг ихтиёрий розилиги асосида медиатор кўмагида ҳал қилиш усули.

Медиация институти жорий этилганлигига кўп вақт бўлмаган бўлсада, низолашаётган тарафлар учун мавжуд келишмовчиликларни мақбул шартлар асосида ҳал этиш ва ўзаро келишувга эришиш, бу орқали манфаатли ҳамкорликни сақлаб қолишда самарали механизм эканлигини кўрсатди.

Бироқ, 2019-2024 йиллар мобайнидаги медиацияни қўллашга оид суд амалиёти таҳлили ушбу қонунчиликни такомиллаштириш зарурати мавжудлигини кўрсатди.

Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2025 йил 20 октябрда имзоланган “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига низоларни муқобил ҳал этишда медиация институтини такомиллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ-1089-сон Ўзбекистон Республикасининг Қонуни (бундан буён матнда Қонун деб юритилади) “Медиация тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни ва бу борадаги бошқа процессуал қонунчиликларни такомиллаштиришдаги муҳим ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қилади.

Чунки, мазкур Қонун билан медиацияни қўллаш билан боғлиқ муносабатларни янада аниқроқ ва кенгроқ татбиқ этилиши, медиация соҳасидаги ваколатли давлат органи белгиланиши, медиаторнинг медиация соҳасидаги фаолиятига баҳо берувчи малака комиссияси жорий этилиши, медиаторлар реестри юритилиши ва ушбу реестрга киритиш бўйича малака имтиҳони ўтказилиши, медиаторнинг жавобгарлиги, унинг фаолиятини тўхтатиб туриш ва тиклаш, медиаторлар реестридан чиқариш ҳамда, энг асосийси, медиатив келишувни ижро этишга оид янги нормалар қонунчиликка киритилмоқда.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодекси 292-боб ҳамда Фуқаролик процессуал кодекси 401-боб билан билан тўлдирилиб, унда медиатив келишувни мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тўғрисидаги ишларни юритиш тартиби белгиланмоқда.

Бу эса медиатив келишувнинг таъсирчанлигини кескин оширади, албатта.

Хулоса ўрнида таъкидлаш ўринлики, қонунчиликка киритилган мазкур қўшимчалар медациянинг аҳамияти ва самарадорлигини янада ошириб, судда айни бир низонинг такрорий кўрилишининг олдини олишга ҳамда манфаатдор шахсннг субъектив ҳуқуқларини турли оворагарчиликсиз ўз вақтида тикланиши ва ҳимоя қилинишига, медиаторлар масъулиятининг ортишига хизмат қилади.

 

Лутфулла Тошмуродов,

Навоий вилоят суди судьяси

 

Шерзод Ғофуров,

Зарафшон туманлараро иқтисодий суди раиси

Жиноят ишлари бўйича Хатирчи туман суди ҳамда мажбурий ижро бюросининг Хатирчи туман бўлими билан ҳамкорликда суд ҳужжатлари ижроси муҳокамасига бағишланган йиғилиш бўлиб ўтди

Жорий йилнинг 23 октябрь куни жиноят ишлари бўйича Хатирчи туман суди ва туман Мажбурий ижро бюроси ходимлари иштирокида судлар томонидан давлат фойдасига ундирувларни назарда тутувчи чиқарилган ва ижрога қаратилган суд қарорларининг ижросини таъминлаш ҳамда Бюро органлари томонидан “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 8, 24-моддаларига асосан судларга қайтарилган ижро ҳужжатларини қайтариш асосларини ўрганиш ва келгусида ижро ҳужжатларининг асоссиз қайтарилишининг олдини олишга қаратилган ҳамкорликдаги йиғилиш бўлиб ўтди.

 

Шерзод Мамиров,

Жиноят ишлари бўйича Хатирчи туман судининг раиси

 

Аслиддин Норбеков,

Жиноят ишлари бўйича Хатирчи туман судининг тергов судьяси

Томди туманида сайёр суд ҳамда ҳуқуқий тарғибот тадбири ўтказилди

Томди туманидаги “Шарқ” ОФЙ биносида жиноят ишлари бўйича Томди туман суди томонидан жиноятчилик ҳамда ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш мақсадида сайёр суд мажлиси ҳамда ҳуқуқий тарғибот тадбири ўтказилди.

Бундай сайёр суд мажлисларини ўтказишдан кўзланган асосий мақсад, жиноят кўчасига кириб қолган ёки жиноят содир этишга мойиллиги бўлган шахсларга жиноят учун жазо муқаррарлигини эслатиш ва шу орқали келиб чиқиши мумкин бўлган салбий оқибатларни олдини олишдан иборатдир.

Шунингдек, судьялар томонидан йиғилиш иштирокчиларига Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил 21 августдаги “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони, гендер тенглик ҳамда ЎРҚ-1084-Қонун юзасидан тушунтиришлар берилиб, ушбу Фармон келгусида Суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, ҳуқуқий демократик давлат ва кучли фуқаролик жамиятини қуришдаги муҳим омиллардан бири бўлиб хизмат қилишини таъкидлаб ўтди.

Тадбир сўнгида судьялар томонидан йиғилганларга ўзларини қизиқтирган ҳуқуқий соҳага оид саволларига жавоб берилди.

 

Санджар Кушатов,

Жиноят ишлари бўйича Томди туман судининг тергов судьяси

Медиация институтининг янги ривожланиш босқичи

Бугунги кунда давлатимизда суд-ҳуқуқ соҳасида кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Бунинг натижасида хўжалик юритувчи субъектлар ва тадбиркорларнинг ўз ҳуқуқлари ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини чуқур англаб олишлари, иқтисодиёт ва ҳуқуқ соҳасидаги қарашларнинг тубдан ўзгараётганлиги, низоларни судгача ҳал қилишнинг муқобил усулларидан фойдаланишни тақозо этмоқда.

Бу борада эса ҳукуматимиз томонидан барча шароитлар, меъёрий ҳужжатлар ишлаб чиқилиб, амалиётга жорий этилмоқда.

Хусусан, 2025 йил 20 октябрда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига низоларни муқобил ҳал этишда медиация институтини такомиллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ-1089-сон Қонуни ҳам бунга яна бир мисол бўла олади.

Мазкур Қонунни қабул қилишдан асосий мақсад фуқаролар, тадбиркорлик субъектлари ўртасидаги низоларни самарали ва тезкор равишда ҳал этишга, медиация тартиб-таомилларининг ҳамма жойда қўлланилишини рағбатлантириш орқали судлардаги юкламани мақбуллаштириш ҳисобланади.

Қонун билан Ўзбекистон Республикасининг “Нотариат тўғрисида”ги, “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонунларига ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Оила, Фуқаролик процессуал ва Иқтисодий процессуал Кодексларига бир қатор ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Шунингдек, Қонун билан “Медиация” тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси Қонунига ҳам ўзгартириш ва қўшимчалар киритилиб, хусусан Қонунинг 3-моддаси: “ушбу Қонуннинг амал қилиши фуқаролик ҳуқуқий муносабатлардан, агар қонунда бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, шу жумладан тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш муносабати билан, мижоз ва банк (кредит ташкилотлари) ўртасидаги муносабатлардан, суғурта шартномасидан юзага келадиган муносабатлардан келиб чиқадиган низоларга, меҳнат ва оилавий ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низоларга медиацияни қўллаш билан боғлиқ муносабатларга нисбатан татбиқ этилади” деб ўзгартирилди.

Бундан ташқари, мазкур Қонун билан “Медиация” тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси Қонунига “Медиация соҳасини тартибга солиш” деб номланган янги 11-боб киритилди.

Шунингдек, медиатор томонидан медиация тўғрисидаги қонунчилик талаблари, Медиаторнинг касб этикаси қоидалари бузилганлиги, унга нисбатан интизомий жазо чоралари қўлланилишига сабаб бўлиши қайд этилди.

Шу билан бирга, Қонун билан Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал ва Иқтисодий процессуал кодексларига киритилган қўшимчаларга биноан, медиатив келишув тарафлар томонидан ихтиёрий равишда бажарилмаган тақдирда, уни мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тўғрисидаги иш медиатив келишув тузган тарафнинг аризасига биноан кўриб чиқилиши белгиланди.        

Хулоса қилиб айтганда, мазкур Қонуннинг қабул қилиниши медиация институтини янги ривожланиш босқичига олиб чиқиб, бу келгусида юридик ва жисмоний шахсларнинг низоларини судгача ҳал қилиш тизимида муҳим аҳамият касб этади.

 

Лутфулла Тошмуродов,

Навоий вилоят суди судьяси

 

Дилшод Турдиев,

Учқудуқ туман иқтисодий судининг раиси

ТИЛ – МИЛЛAТНИНГ ЗИЙНAТИ

Юртимизда давлат тили байрами кенг нишонланаётган шу паллаларда она тилимиз ҳақида юракдаги гаплар, қалб тубидаги сўзлар ҳар бир ўзбекка ўзгача бурч ва масъулият юклайди. Волида каби буюк, фарзанд каби суюкли бўлган ўзбек тили нақадар нафис ва мунис.

Тил ҳар бир миллатнинг енг азиз бойлиги, унинг маънавий қиёфаси, маданияти, ички дунёсини акс еттирувчи муҳим восита саналади. Маърифатпарвар бобомиз Aбдулла Aвлонийнинг “Ҳар бир миллатнинг дунёда борлиғини кўрсатадурган ойинайи ҳаёти тил ва адабиётидур. Миллий тилни йўқотмак – миллатнинг руҳини йўқотмакдур” деган ҳикматли сўзлари ҳам бу фикрни яққол тасдиқлайди.

Жиноят ишлари бўйича Хатирчи туман судининг жойларда жиноят ҳамда ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш мақсадида навбатдаги сайёр суд мажлиси тумандаги Мусиқа ва санъат мактаби биносида ташкил этилди

Сайёр суд мажлисида туман суди томонидан 7 нафар шахсга нисбатан 4 та жиноят иши ҳамда 67 нафар шахсга нисбатан 50 та маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги иш материаллари кўриб чиқилиб, жиноят иши ҳамда маъмурий ҳуқуқбузарлик ишлари бўйича судланувчиларга нисбатан ва ҳуқуқбузар деб топилган шахсларга нисбатан суднинг якуний қарорлари йиғилиш иштирокчилари кўз ўнгида эълон қилиниб., суднинг якуний қарори мазмун-моҳиятини йиғилиш иштирокчиларига тушунтириш билан бир қаторда ушбу кўриб чиқилган жиноят ва маъмурий ҳуқуқбузарликлар учун жазо муқаррарлиги, ҳуқуқий оқибатлари тўғрисида туман судининг судьялари томонидан батафсил тушунтиришлар бириб ўтилди.

Кўрилган маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар юзасидан 12 та маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги иш бўйича 12 нафар шахсга нисбатан маъмурий қамоқ жазоси тайинланиб, маъмурий қамоқ жазоси тайинланган шахслардан 8 нафари суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига биноан моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган фарзандларини моддий таъминлашдан бўйин товлаш, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун ундирилиши лозим бўлган маблағни тўламасликда ифодаланган ҳуқуқбузарлиги учун, 1 нафари эса транспорт воситаларини алкоголли ичимликдан маст ҳолда бошқаришда ифодаланган ҳуқуқбузарлиги учун маъмурий қамоқ жазоси тайинланган. Аҳамиятли томони шундаки иш ҳужжатларига кўра, транспорт воситасини алкоголли ичимликдан маст ҳолда бошқарган шахс аслида транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқига яъни, транспорт воситаларини бошқариш учун тегишли ҳужжатлари мавжуд эмаслиги қайд этилган.

Бундай сайёр суд мажлисларини ўтказишдан кўзланган асосий мақсад, жиноят кўчасига кириб қолган ёки жиноят содир этишга мойиллиги бўлган шахсларга жиноят ва маъмурий ҳуқуқбузарликлар учун жазо муқаррарлигини эслатиш ҳамда шу орқали келиб чиқиши мумкин бўлган салбий оқибатларни олдини олишдан иборатдир.

Шунингдек, туман судининг судьялари томонидан йиғилиш иштирокчиларига Ўзбекистон Республикасида олиб борилаётган ислоҳотлар, хусусан суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотларга тўхталиб ўтиб, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил 21 августдаги “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони ҳамда Ўзбекистон Республикасининг 2025 йил 26 сентябрдаги “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ1084-сонли Қонуни ҳақида сўз юритиб, Фармонда келгусида суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, ҳуқуқий демократик давлат ва кучли фуқаролик жамиятини қуришдаги муҳим омиллардан бири бўлиб хизмат қилишини таъкидлаб ўтилди.

Бундан ташқари туман судининг судьялари томонидан йиғилиш иштирокчиларига хотин-кизлар ва болалар ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатлари юзасидан ҳам тушунтиришлар бериб ўтилди.

Барча ижтимоий-сиёсий муносабатлар сингари оилага, аёллар ва болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш масалаларига давлат сиёсати даражасида эътибор қаратилиб, олий бош Қомусимиз – Конституциямизда ҳуқуқий асослари белгилаб берилганлиги, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 76-моддасида, оила жамиятнинг асосий буғини ҳамда у жамият ва давлат мухофазасида эканлиги, давлат оиланинг тўлақонли ривожланиши учун ижтимоий, иктисодий, ҳуқуқий ва бошқа шарт-шароитларни яратиши, 26-моддасида, инсоннинг шаъни ва кадр-киммати дахлсиз эканлиги, хеч нарса уларни камситиш учун асос бўлиши мумкин эмаслиги, ҳеч ким қийнокка солиниши, зўравонликка, бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки инсон қадр-қимматини камситувчи муомалага ёхуд жазога дучор этилиши мумкин эмаслиги белгиланган.

Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 2 сентябрда қабул қилинган ЎРҚ-561-сонли “Хотин-қизларни тазйик ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида” ги Қонуни ҳам давлатимиз томонидан мазкур сохада амалга оширилган мухим қадамлардан бири ҳисобланади.

Қонунга кўра тазйик ва зўравонликдан жабрланувчилар ўзига нисбатан тазйик ва зўравонлик содир этилганлиги ёки уларни содир этиш таҳдиди тўғрисидаги ариза билан тегишли ваколатли органларга ҳамда ташкилотларга ёхуд судга мурожаат этиши, ички ишлар органларига ҳимоя ордери бериш тўғрисидаги талаб билан мурожаат қилиш, ҳимоя ордери шартлари бузилган тақдирда эса, уларни бу ҳақда хабардор қилиши, содир этилган тазйиқ, ва зуравонлик натижасида ўзига етказилган моддий зарарнинг ўрни қопланиши ҳамда маънавий зиён компенсация қилиниши тўғрисидаги талаб билан судга мурожаат этиш ҳуқуқи кафолатланиб, хотин-қизларни тазйик ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунчиликни бузганликда айбдор шахслар белгиланган тартибда жавобгар бўлиши белгиланган.

Хусусан, Ўзбекистан Республикасининг 2023 йил 11 апрелда қабул қилинган ЎРК-829-сонли “Хотин-кизлар ва болалар ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш тизимини янада такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида” ги Қонуни билан оилавий (маиший) зўравонлик тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси 1261-модда, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс 592-модда билан тўлдирилганлигини маълум қилди.

Мазкур Қонун билан Ўзбекистон Республикаси қонунларига хотин-қизларни ижтимоий-иктисодий соҳада ўз ҳуқуқлари ва манфаатларини амалга оширишида қуллаб-қувватлаш масалаларини тартибга солувчи қонунчиликни халқаро стандартлар асосида такомиллаштиришни назарда тутувчи, шунингдек болалар масалалари бўйича комиссиялар фаолиятининг ҳуқуқий асосларини мустахкамлаб қуювчи ўзгартишлар киритилганлиги маълум қилинди.

Бироқ кўрилаётган тизимли чораларга қарамасдан, мамлакатимизда оилавий (маиший) зўравонлик ҳолатлари юз бериши ҳанузгача сақланиб қолаётганлиги, ушбу тоифадаги жиноят ҳамда маъмурий ҳуқуқбузарликларни олдини олиш лозимлиги тўғрисида таъкидлаб ўтилиб, ушбу турдаги жиноят ҳамда ҳуқуқбузарликлар учун жазо, унинг ҳуқуқий оқибаталари тўғрисида ҳам тушунтиришлар бериб ўтилди.

 

Шерзод Мамиров,

Жиноят ишлари бўйича Хатирчи туман судининг раиси

 

Аслиддин Норбеков,

Жиноят ишлари бўйича Хатирчи туман судининг тергов судьяси

Қонунчилик талабини бузиш оқибати ёхуд қарс икки қўлдан чиқади

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодекси (бундан буён матнда ФК)нинг 9-моддасида фуқаролик ҳуқуқларини амалга ошириш бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаслиги шартлиги, фуқаролик ҳуқуқий муносабатлари иштирокчиларининг ҳалол, оқилона ва адолат билан ҳаракат қилиши назарда тутилиб, фуқаролар ва юридик шахслар ўз ҳуқуқларини амалга оширишда жамиятнинг маънавий тамойиллари ва ахлоқий нормаларини ҳурмат қилишлари, тадбиркорлар эса — иш одоби қоидаларига ҳам риоя этишлари кераклиги белгиланган.

Албатта, бу қайсидир маънода фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларнинг асосий мазмун-моҳиятини ўзида акс эттирган нормалардан биридир.

Бугунги кунда фуқаролик-ҳуқуқий муносабатлар ривожлангани ва кенгайиб боргани сари унда ўзга шахсларнинг ҳуқуқларини ҳурмат қилиш ҳамда субъектив мажбуриятларини ўз вақтида тўлиқ бажариш билан бир қаторда шартномавий муносабатларни тўғри, ўз вақтида расмийлаштиришда ҳуқуқ ва қонун талаби бузилиши ҳам ортиб бормоқда.

Хўш, бунга қандай омиллар сабаб бўлмоқда?

Бош Қомусимизнинг 15-моддасида Ўзбекистон Республикасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларининг устунлиги сўзсиз тан олиниши, давлат ва унинг органлари, бошқа ташкилотлар, мансабдор шахслар, фуқаролик жамияти институтлари ҳамда фуқаролар Конституция ва қонунларга мувофиқ иш юритиши белгиланган.

Алоҳида эътибор беришимиз керакки, субъектларнинг жойлашиш кетма-кетлиги бўйича мазкур Конституциявий нормада фуқаролардан кўра давлат органлари ва унинг мансабдор шахсларининг Конституция ва қонунларга мувофиқ иш юритиши муҳимроқ этиб белгиланган.

Бироқ, суд амалиётида кўрилган айрим ишлар таҳлилидан давлат органлари ва муассасаларида қонунчиликнинг мазкур талабларига етарлича эътибор қаратилмаётганлиги, натижада қонунчилик ҳамда фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва манфаатлари бузилаётганлигини кўриш мумкин.

Хусусан, Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси Навоий вилояти ҳудудий бошқармаси «O.E» масъулияти чекланган жамияти манфаатида судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, Навоий давлат университетидан 464.588.186 сўм бажарилган ишлар қийматини ундиришни сўраган.

Ишдаги материаллардан ва суд муҳокамасида аниқланишича, жавобгарнинг биноларида даъвогар томонидан қурилиш-монтаж ишлари бажарилганлиги юзасидан жами 464.588.186 сўмлик далолатномалар расмийлаштирилиб, ушбу сумма доирасида қарздорлик мавжудлиги юзасидан икки томонлама тасдиқланган солиштирма далолатнома тузилган.

Мазкур даъво аризасига даъвогар томонидан 2024 йил 23 сентябрдаги 74.970.000 сўмлик В1043885-сонли шартнома илова қилинган бўлсада, ушбу шартнома тарафларнинг ваколатли вакиллари томонидан имзоланмаган, шунингдек жами 464.588.186 сўмлик қурилиш-монтаж ишларини бажариш юзасидан шартнома тузилмаган.

Зеро, ФКнинг 108-моддасида юридик шахсларнинг ўзаро ва фуқаролар билан битимлари оддий ёзма шаклда тузилиши кераклиги белгиланган.

Шунингдек, жавобгар бюджетдан маблағ олувчи ташкилот бўлганлиги боис тарафлар ўртасида қурилиш-монтаж ишларининг бажарилиши юзасидан тегишли тартибда шартнома тузилиши ва у Ғазначиликда рўйҳатга олиниши лозим эди.

Аммо, Навоий вилояти Ғазначилик хизмати бошқармаси томонидан тарафлар ўртасида 2024 йил 23 сентябрдаги В1043885-сонли шартнома Ғазначилик бошқармасида рўйҳатдан ўтказилмаганлиги маълум қилинган.

Ваҳоланки, Ўзбекистон Республикаси Бюджет кодекси 122-моддасининг учинчи қисмига кўра, бюджет ташкилотлари ва бюджет маблағлари олувчиларнинг бюджетдан ажратиладиган маблағлар бўйича товарларни (ишларни, хизматларни) етказиб берувчилар билан тузган шартномалари, шунингдек уларга киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар улар ғазначилик бўлинмаларида рўйхатдан ўтказилганидан кейин кучга киради.

Қайд этилган ҳолатлардан хулоса қилиш мумкинки, тарафлар ўртасида тузилган шартноманинг Ғазначиликда рўйҳатдан ўтказилмаганлиги, бунинг оқибатида ушбу битим кучга кирмаганлиги ва тузилмаганлиги сабабли мазкур шартнома доирасида жавобгарнинг тўловларни амалга ошириш мажбурияти юзага келмаган.

Натижада Зарафшон туманлараро иқтисодий судининг 2025 йилнинг 16 июль кунидаги ҳал қилув қарори билан даъво аризасини қаноатлантириш рад қилинган.

Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодекси 200-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ, ишни кўриш вақтида давлат органининг ёки бошқа органнинг, юридик шахснинг, мансабдор шахснинг ёки фуқаронинг фаолиятида қонун ҳужжатлари бузилганлиги аниқланган тақдирда, уларнинг ишда иштирокидан қатъи назар, суд хусусий ажрим чиқаришга ҳақлидир.

Шунга кўра, суд мазкур иш доирасида юқоридаги каби ҳолатларнинг келиб чиқиш сабабларини батафсил ўрганиш мақсадида Навоий давлат университети масъул ходимлари ва бошқа шахсларга нисбатан хусусий ажрим чиқариб, хусусий ажримда кўрсатилган ҳолатлар бўйича масъул ходимларнинг хатти-ҳаракатларида ҳужжатларни сохталаштириш ёки қалбакилаштириш, давлат мулкини талон-тарож қилиш ёхуд бошқа қонунсиз ҳолатларга йўл қўйилганлиги ёки йўқлигига қонуний баҳо бериш учун хусусий ажрим Навоий вилоят прокуратурасига юборилган.

Хусусий ажрим ижроси юзасидан тақдим этилган маълумотда Навоий давлат университети масъулларига нисбатан Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси 1758-моддасининг биринчи қисми билан маъмурий жавобгарлик тўғрисида иш қўзғатилиб, мазкур иш кўриб чиқиш учун жиноят ишлари бўйича Навоий шаҳар судига юборилганлиги маълум қилинган.

Албатта, суднинг хусусий ажрим чиқаришдан асосий мақсади кимнидир жазолаш эмас, балки қонунбузилиш ҳолатларининг олдини олиш ва унга келгусида йўл қўймасликдир.

Ҳолбуки, суднинг вазифаси нафақат корхона, муассаса, ташкилотлар ва фуқароларнинг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқларини ёхуд қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш, балки қонунчиликни мустаҳкамлаш ва ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишга кўмаклашишдан ҳам иборатдир.

Мақола сўнгида кўтарилган долзарб масаланинг нозик хусусиятига тўхталмоқчиман, хўш суд амалиётида кўрилган ва юқорида келтириб ўтилган низонинг келиб чиқишига аслида ким айбдор ?!!

– қонун талабига амал қилмаган давлат муассасасими ёки унинг маъмурий жавобгарликка тортилган мансабдорларими, нега улар қонунчилик талабига риоя қилишмади?

– ёхуд қурилиш ишларини бажаришдан олдин уни бошлаш учун барча зарур тартиб-таомиллар бажарилганлигига, ҳужжатлар, хусусан шартномалар расмийлаштирилиб, тегишли тартибда Ғазначиликда рўйхатга олинганлигига, шартнома доирасида қонуний ҳуқуқ ва мажбуриятга эга эканлигига ишонч ҳосил қилганидан сўнггина ишларни бажаришга киришиши шарт бўлган, аммо бунга амал қилмаган тадбиркорми, ахир бу борада аксарият қурулиш-таъмирлаш ихтисослигидаги тадбиркорларнинг кўп йиллик тажрибаси мавжудку?

Низолашаётган икки тарафнинг қонун талабларини четлаб ўтишга бўлган уринишлари мазкур низони келтириб чиқаргандир, балки …

Мақолада иш ҳолатларини кенгроқ ёритишдан асосий мақсад даъвогар ёки жавобгарнинг ишчанлик обрўсига путур етказиш эмас, балки кўтарилган ушбу масала ижтимоий тармоқларда кенг ёритилганлиги, турли баҳс-мунозара ва эътирозларга сабаб бўлаётганлиги инобатга олиниб, қолганлар ҳам ушбу ҳолатардан ўзларига тегишли хулосалар чиқаришини ва сабоқ олишларини таъминлашдир.

Ваҳоланки, улар ҳам қонун талабини бажармасдан, уни четлаб ўтиб, ўз режаларини амалга ошириш ниятида юрган бўлишлари мумкин. Бу эса уларнинг келгусида зарар кўришларига ва жавобгарликка тортилишларига олиб келиши мумкинлиги юқорида келтирилган мисол орқали тушунтириб ўтилди.

Хулоса ўрнида таъкидлаш ўринлики, ҳуқуқимиз бузилишининг олдини олиш учун, энг аввало, ҳар биримиз, айниқса давлат хизматчилари амалдаги қонунларимизга нисбатан ҳурматда бўлиш, унга амал қилиш ва фақатгина қонунга мувофиқ иш юритиш талаб этилади.

Зеро, қонун уни бузиш учун эмас, балки амал қилиш учун қабул қилинади.

 

Тимур Абдраманов,

Навоий вилоят суди раиси ўринбосари

 

Шерзод Ғофуров,

Зарафшон туманлараро иқтисодий судининг раиси

Жиноят ишлари бўйича Кармана туман суди ҳамда мажбурий ижро бюросининг Кармана туман бўлими билан ҳамкорликда суд ҳужжатлари ижроси муҳокамасига бағишланган йиғилиш бўлиб ўтди

Жорий йилнинг 17 октябрь куни жиноят ишлари бўйича Кармана туман суди ва туман Мажбурий ижро бюроси ходимлари иштирокида судлар томонидан давлат фойдасига ундирувларни назарда тутувчи чиқарилган ва ижрога қаратилган суд қарорларининг ижросини таъминлаш ҳамда Бюро органлари томонидан “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 8, 24-моддаларига асосан судларга қайтарилган ижро ҳужжатларини қайтариш асосларини ўрганиш ва келгусида ижро ҳужжатларининг асоссиз қайтарилишининг олдини олишга қаратилган ҳамкорликдаги йиғилиш бўлиб ўтди.

 

Бобир Имомов,

Жиноят ишлари бўйича Карманатуман суди раиси

Skip to content