Инсоният тарихида макон ва замон танламайдиган энг олий мезонлардан бири – бу, шубҳасиз, адолатдир. Зеро, адолат устувор бўлган жойда фаровонлик ҳукм суради, тараққиёт бўлади, эртанги кунга ишонч ортади, юртга файзу барака келади, одамларда меҳр-оқибат кучаяди, халқнинг орзу-истаклари рўёбга чиқади. Замонлар ўтса-да адолатли раҳбарларни халқ ҳамиша хотирасида сақлайди. Шу боис ҳам халқ ижодида адолатли ва адолатсиз етакчилар ҳақида кўпдан-кўп достонлар, масаллар учрайди. Чунончи, адолат ва ҳақиқатга интилиш, адолатли жамиятда яшаш ҳар бир халқнинг асрий орзуси бўлиб келган.
Мамлакатимизда мустақилликнинг ўтган 32 йили мобайнида биринчи маротаба бундай узоқ муддатга, яъни 7 йилга мўлжалланган қамровдор миллий тараққиёт стратегияси тасдиқланди. Бу юксак марра, бир томондан, давлатимиз ва жамиятимиз ҳаётининг барча соҳаларидаги барқарорлик, тараққиёт ва бунёдкорликнинг ўзига хос инъикоси бўлса, иккинчи томондан, изчил ва шиддатли демократик ислоҳотларимизга халқимиз ҳамда жаҳон ҳамжамияти билдираётган ишонч ҳамда рағбатнинг яққол ифодаси ҳамдир.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 11 сентябрда “Ўзбекистон – 2030” стратегияси тўғрисида”ги ПФ-158-сон фармони қабул қилинди. Мазкур Фармон билан Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегиясини амалга ошириш жараёнида орттирилган тажриба ва жамоатчилик муҳокамаси натижалари асосида ишлаб чиқилган “Ўзбекистон – 2030” стратегияси тасдиқланди. Фармонда қуйидаги асосий ғоялар акс эттирилган:
– барқарор иқтисодий ўсиш орқали даромади ўртачадан юқори бўлган давлатлар қаторидан ўрин олиш;
– аҳоли талабларига ва халқаро стандартларга тўлиқ жавоб берадиган таълим, тиббиёт ва ижтимоий ҳимоя тизимини ташкил қилиш;
– аҳоли учун қулай экологик шароитларни яратиш;
– халқ хизматидаги адолатли ва замонавий давлатни барпо этиш;
– мамлакатнинг суверенитети ва хавфсизлигини кафолатли таъминлаш.
Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 11 сентябрда “Ўзбекистон – 2030” стратегиясини 2023 йилда сифатли ва ўз вақтида амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ–300-сонли қарори қабул қилинди.
Қарорга кўра, “Ўзбекистон – 2030” стратегияси 5 та устувор йўналиш ҳамда 100 та мақсаддан иборат.
“Ўзбекистон – 2030” стратегиясида 5 та устувор йўналишлар белгиланган:
– ҳар бир инсонга ўз салоҳиятини рўёбга чиқариш учун муносиб шароитлар яратиш;
– барқарор иқтисодий ўсиш орқали аҳоли фаровонлигини таъминлаш;
– сув ресурсларини тежаш ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш;
– қонун устуворлигини таъминлаш, халқ хизматидаги давлат бошқарувини ташкил этиш;
– “хавфсиз ва тинчликсевар давлат” тамойилига асосланган сиёсатни изчил давом эттириш.
Мазкур қарор билан “Ўзбекистон – 2030” стратегиясида белгиланган 5 та устувор йўналишлар бўйича 2023 йилга мўлжалланган амалий тадбирлар режаси, 2023-2024 йилларга мўлжалланган мақсадли кўрсаткичлар ҳамда 2023 йилда ишлаб чиқиладиган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари рўйхати тасдиқланди.
Жумладан, “Ўзбекистон – 2030” стратегиясининг қонун устуворлигини таъминлаш, халқ хизматидаги давлат бошқарувини ташкил этиш йўналиши бўйича 2023 йилга мўлжалланган амалий тадбирлар режаси тасдиқланган бўлиб, Конституция ва қонунларнинг устуворлигини таъминлаш, инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг ишончли ҳимоя қилинишини таъминлашни суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг бош мезонига айлантириш мақсадида (84-мақсад) тергов ҳибсхоналарини айбланувчи ва судланувчини тўлиқ кузатиш имконини берувчи видеокузатув тизимлари билан жиҳозлаш ҳамда видеокузатув тизимлари билан жиҳозланмаган тергов ҳибсхоналарида айбланувчи ва судланувчиларни ушлаб туришни тақиқлаш;
– Давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан самарали суд назоратини ўрнатиш ҳамда маъмурий адлия тизимини янада ривожлантириш мақсадида (85-мақсад) низоларни муқобил ҳал этишда медиация институтини ривожлантириш орқали фуқароларнинг бузилган ҳуқуқларини соддалаштирилган тартибда ҳимоя қилиш учун, Медиация қўлланиладиган соҳалар доирасини кенгайтириш, Медиаторга доир талабларни қайта кўриб чиқиш ва Ҳакамлик судлари фаолияти ҳамда ҳакамлик муҳокамасини халқаро стандартларга мослаштириш;
– Суд ҳокимиятининг мустақиллигини кучайтириш ва унинг фаолиятида очиқликни таъминлаш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш мақсадида (86-мақсад) суднинг жамоатчилик билан мулоқот қилиш самарадорлигини ошириш, шу жумладан аҳоли ўртасида кенг муҳокамага сабаб бўлган суд қарорлари юзасидан брифинглар ўтказиш ва бошқа шаклдаги тушунтириш ишларини йўлга қўйиш, суд раисларининг суднинг фуқаролар ҳуқуқлари ва эркинликларини, юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ва манфаатларини суд орқали ҳимоя қилишга доир фаолияти тўғрисида ОАВ орқали брифингларда ахборот тақдим этишларини жорий қилиш, Фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига кўрсатиладиган интерактив электрон хизматлар турларини кенгайтириш, ҳар бир мурожаатни кўриб чиқиш жараёни онлайн кузатиб борилишини таъминлаш, суд биноларида интерактив хизматлардан эркин фойдаланиш имкониятини яратиш белгиланди.
“Ўзбекистон – 2030” стратегиясидаги яна бир асосий мавзулардан бири бу суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотлар билан боғлиқ. Суд-ҳуқуқ соҳаси ислоҳотларини бевосита 3 та йўналишга бўлиш мумкин.
Биринчиси, суд-ҳуқуқ системасини рақамлаштириш йўналиши. Бу ерда биринчи навбатда фуқаролар судларга мурожаат қилган пайтда ҳар бир босқичнинг рақамлаштирилишига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Яъни, ортиқча оворагарчиликларнинг олдини олиш ва фуқаролар суд билан тезкор боғланишини таъминлаш учун ҳам бу йўналиш муҳим ҳисобланади. Масалан, фуқарога жиноий иш қўзғатилган пайтда судлардаги жараённи кузатишга ва мавжуд вазият билан танишишга эҳтиёж бор эди. Шу нуқтаи назардан келиб чиқиб, суд жараёнини тўлиқ электронлаштириш ва вазиятни доимий кузатиб туриш тизими шаклланади.
Иккинчи йўналиш сифатида коррупциянинг олдини олишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Яъни 2030 йилга қадар бутун қонунчилик коррупциядан ҳоли бўлади. Бу ҳам давлат олдида турган энг муҳим вазифалардан бири ҳисобланади. Дейлик, давлат харидлари билан боғлиқ соҳаларда ёки манфаатлар тўқнашуви муносабатларида коррупцион ҳолатларнинг олдини олиш ва бу соҳани ҳам рақамлаштириш асосий мақсад сифатида қаралмоқда.
Учинчи йўналиш сифатида Конституцияда белгиланган актлар, “Миранда қоидаси” каби нормаларни амалдаги қонунчиликка сингдиришни ҳам стратегиянинг асосий мақсадларидан бири сифатида қарашимиз мумкин. Умуман олганда, бу йўналишлардан асосий мақсад, судларни, умуман, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларни халққа янада яқинлаштириш, халқ билан ўзаро узвий боғлиқликни шакллантириш ҳисобланади.
Мухтасар қилиб айтганда, “Ўзбекистон – 2030” стратегиясида белгиланган барча мақсад ва чора-тадбирларнинг ҳар бирини ўз вақтида ва самарали бажарилишига ҳамда ҳаётимизда кенг тадбиқ этилишига барчамиз бирдек масъулмиз.
Дилмурод Очилов,
Навоий вилоят маъмурий судининг судьяси.
