Қидирув:

Таъсисчи нега таъсисчилар сафидан чиқарилмади

Иқтисодий суд ишларини юритишнинг муҳим вазифаларидан бири иқтисодиёт соҳасида корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва фуқароларнинг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқларини ёхуд қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишдан иборатдир.

Мазкур вазифаларни амалга оширишда ўз зиммасида ўлкан масъулият ва жавобгарлик мавжудлигини ҳар бир судья чуқур ҳис қилади, албатта.

Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодекси (бундан буён матнда ИПК деб юритилади)нинг 32-моддасида, Қорақалпоғистон Республикаси суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари тарафлардан бири Ўзбекистон Республикаси норезиденти — чет эл шахси бўлган ишларни кўриши назарда тутилган.

Навоий вилоят суди иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъатида Ўзбекистон Республикасининг норезидентига оид кўрилган қуйидаги иқтисодий иш юзасидан ҳам даъвонинг қанчалик асосли эканлигини тўпланган объектив далилларга ҳуқуқий баҳо бериб, якуний тўхтамга келиш талаб этилар эди.

Хусусан, даъвогар “NUROTA-JIN PENG” масъулияти чекланган жамияти таъсисчиси LUI QINGHU (бундан буён матнда даъвогар деб юритилади) судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, унда жавобгар “NUROTA-JIN PENG” масъулияти чекланган жамияти таъсисчиси Ражабов Ғайрат Асадовични (бундан буён матнда жавобгар деб юритилади) таъсисчилар сафидан чиқаришни сўраган.

Аниқланишича, 2020 йил 18 августда Нурота туман Давлат хизматлари маркази томонидан 881970-сонли реестр рақами билан қайта рўйхатга олинган МЧЖ Низомига мувофиқ МЧЖнинг Низом жамғармаси 400.000.000 сўмни, шундан таъсисчи Ражабов Ғайрат Асадовичнинг улуши 120.000.000 сўм (ёки 30 фоиз)ни, Lui Qinghuнинг  улуши 280.000.000 сўм (ёки 70 фоиз)ни ташкил этган.

“Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни  8-моддасининг иккинчи қисмига мувофиқ жами улушлари жамият устав фондининг (устав капиталининг) камида ўн фоизини ташкил этадиган жамият иштирокчилари ўз мажбуриятларини қўпол бузаётган ёхуд ўз ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) билан жамиятнинг фаолият кўрсатишига имкон бермаётган ёки уни жиддий тарзда қийинлаштираётган иштирокчини жамиятдан суд тартибида чиқарилишини талаб қилишга ҳақлидирлар.

Даъво аризасида МЧЖ таъсисчиси Ғ.Ражабовни МЧЖ таъсисчилари сафидан чиқариш учун таъсисчи Ғ.Ражабов томонидан устав фонди шакллантирилмаганлиги асос сифатида кўрсатилган.

МЧЖ нинг 2020 йил 18 августдаги 1-сонли умумий йиғилиш баённомаси билан “NUROTA-JIN PENG” масъулияти чекланган жамияти таъсис шартномаси тасдиқланган.

Таъсис шартномасининг IV-бўлимида иштирокчиларнинг улушни киритиш бўйича мажбуриятларини бузганлик учун жавобгарлик белгиланган бўлиб, унга кўра улушини тўлиқ киритмаган иштирокчи жамиятнинг мажбуриятлари бўйича ўз улушининг тўланмаган қисми доирасида солидар жавобгар бўлиши белгилаб қўйилган.

Бироқ, таъсисчилар ўртасида тасдиқланган таъсис шартномасида, улушини тўлиқ киритмаган иштирокчи таъсисчилар сафидан чиқарилиши белгиланмаган.

Даъвогар даъво аризасида жавобгар томонидан устав фондини шакллантириш учун ҳеч қандай улуш шаклидаги пул маблағи ёки мол-мулк киритмаганлигини важ қилиб кўрсатган бўлсада, лекин банклар томонидан берилган маълумотларда жавобгар Ғ.Ражабов  устав фондини шакллантириш учун жами 4.603.000 сўм пул маблағлари киритганлиги кўрсатилган.

Даъвогар томонидан эса 280.000.000 сўм устав фондига киритилиши лозим бўлсада, бироқ даъвогар ҳам устав фондини шакллантириш учун 144.381.507 сўм киритиб, у ўзига тегишли қисмини тўлиқ бажармасдан судга даъво аризаси билан мурожаат қилган.

Қайд этилганлардан ташқари даъвогар даъво аризасига асос қилиб, жамият фаолиятига оид муҳим масалалар юзасидан бир қатор йиғилишлар ўтказилганлиги, жавобгар ушбу йиғилишда иштирок этмасдан жамият манфаатларига жиддий зиён етказиб, жамиятнинг фаолият кўрсатишига жиддий тарзда тўсиқ бўлаётганлигини кўрсатган.

Бироқ, судга даъвогар вакили жамиятда ўтказилган йиғилиш баённомалари, йиғилишларга жавобгар келмасдан тўсиқ бўлганлиги ҳолатлари бўйича тегишли ҳужжатларни тақдим этмаган ҳамда иш ҳужжатлари ўрганилганда ҳам мазкур ҳужжатлар аниқланмаган.

ИПК 68-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ, ишда иштирок этувчи ҳар бир шахс ўз талаблари ва эътирозларига асос қилиб келтираётган ҳолатларни исботлаши керак.

Хусусан, МЧЖ таъсисчиси Ғ.Ражабовни МЧЖ таъсисчилари сафидан чиқариш учун унинг МЧЖ Таъсис шартномасида ёки Низомида белгиланган айнан қайси мажбуриятни бажармаётганлиги, ўз мажбуриятларини қўпол бузаётганлиги ёхуд ўз ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) билан МЧЖнинг фаолият кўрсатишига имкон бермаётганлиги ёки уни жиддий тарзда қийинлаштираётганлиги, таъсисчи Lui Qinghuнинг ўзи 70 фоиз устав фондини тўлиқ шакллантирмаган бир пайтда 30 фоиз улушга эга бўлган Ғ.Ражабов томонидан устав фонди агар тўлиқ шакллантирилмаган бўлса МЧЖ фаолиятига қандай таъсир кўрсатиши тегишли далиллар билан исботланмаган.

Юқорида келтирилган ҳолатларга кўра, суд даъво талабини асоссиз деб баҳолаб, қабул қилинган ҳал қилув қарори билан даъвогарнинг жавобгарга нисбатан таъсисчилар сафидан чиқариш ҳақидаги талабини қаноатлантиришни рад этиб, низо юзасидан қонуний ва асосли қарор қабул қилиниши таъминланди.

 

Лутфулло Тошмуродов,

Навоий вилоят судининг иқтисодий ишлар бўйича судьяси.

Кармана туманида судья ва ёшлар учрашуви ўтказилди

Давлатимизда барча жиноят ва ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги қонунларининг нормаларини янада либераллаштириш юзасидан изланишлар олиб бориш, шу жумладан вояга етмаганларнинг жиноят ишларини юритиш тўғрисидаги қонун меъёрларини янада такомиллаштириш, жиноят ишларини юритишда учрайдиган турли камчиликларга барҳам бериш бугунги куннинг долзарб талабидир.

Жиноят ишлари бўйича Кармана туман суди томонидан Кармана туманидаги 1-сонли умумтаълим мактабида “Вояга етмаганлар ўртасида ҳуқуқбузарликлар ва жиноятчиликни олдини-олиш масалалари” юзасидан мактабнинг битирувчи синф ўқувчилари билан учрашиб, суҳбат ўтказилди.

Мазкур учрашув давомида ўқувчи ёшларларнинг ҳаётда ўз ўринларини топишлари, соғлом турмуш тарзини ташкил қилиш ва ёт ғояларга берилмаслик борасида зарур маслаҳатлар бериб ўтилди ва бу борада суд амалиётидан мисоллар келтирилди.

Суҳбат давомида судьялар ёшларни қизиқтирган саволларига атрофлича жавоб беришди.

 

Жаҳонгир Каримов,

Жиноят ишлари бўйича Кармана туман судининг раиси. 

Ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликни олдини олиш йўлида ёшлар билан самимий учрашув

Ўқувчи ёшларнинг ҳуқуқий билим ва маданиятини янада ошириш, уларда қонунга ҳурматда бўлиш муносабатини шакллантириш, шунингдек ёшлар ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликнинг олдини олиш мақсадида Зарафшон шаҳридаги 2-умумий таълим мактаби ўқувчилари иштирокида “Судья ва ёшлар” учрашуви ташкил этилди.

Мазкур учрашув давомида ўқувчи ёшларларнинг ҳаётда ўз ўринларини топишлари, соғлом турмуш тарзини ташкил қилиш ва ёт ғояларга берилмаслик борасида зарур маслаҳатлар бериб ўтилди ва бу борада суд амалиётидан мисоллар келтирилди.

Шунингдек, учрашув давомида Зарафшон туманлараро иқтисодий суди раиси томонидан мактабнинг битирувчи ўқувчилари иштирокида ҳуқуқий дарс соати ўтказилди.

Ҳуқуқий дарс соати жараёнида янги таҳрирдаги Конституциямизнинг аҳамияти ҳамда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашдаги ўзига хос жиҳатлари, шунингдек жамиятда инсон ҳуқуқларининг ўрни мавзусининг мазмун-моҳияти ўқувчи ёшларга тушунтириб ўтилди ҳамда уларнинг саволларига амалиётчи мутахассис томонидан тушунтириш берилди.

 

Шерзод Ғофуров,

Зарафшон туманлараро иқтисодий суди раиси.

Янги қабул қилинган қонун мазмун-моҳияти ҳақида суҳбат ўтказди

Сўнгги йилларда амалга оширилган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари суд ҳокимияти мустақиллигини ҳамда судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш билан бир қаторда фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш кафолатларини кучайтириш имконини берди. Шу муносабат билан Ўзбекистон Республикасининг Ўзбекистон Республикасининг 2024 йил 14 августда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига суд ҳокимиятининг мустақиллиги кафолатларини мустаҳкамлашга, судлар фаолияти ҳақида жамоатчиликни хабардор қилишга хамда ягона суд амалиётини таъминлашга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонунида кейинги йилларда «Янги Ўзбекистон — янги суд» принципи доирасида аҳолининг одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш учун инсоннинг қадр-қиммати устуворлигини таъминлашга қаратилган муҳим ислоҳотлар амалга оширилди.

Жиноят ишлари бўйича Навоий шаҳар суди томонидан Навоий шаҳридаги 11-сонли жазони ижро этиш колониясида мазкур қонуннинг мазмун-моҳияти юзасидан муассаса шахсий таркиби билан учрашиб, суҳбат ўтказилди.

Ушбу суҳбатда, мазкур Қонун суд ҳокимиятининг мустақиллиги кафолатларини янада мустаҳкамлашга, жамиятнинг судлар фаолияти тўғрисида мунтазам ахборот олиши учун мустаҳкам ҳуқуқий асосларни яратишга, судьялар зиммасига одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ бўлмаган бирор-бир мажбурият юклатилишининг олдини олишга ҳамда улар фаолиятининг шаффофлигини таъминлашга, шунингдек қонунчиликдаги айрим бўшлиқлар ва зиддиятларни бартараф этишга хизмат қилиши таъкидланди.

Суҳбат сўнггида суд раиси муассаса ходимларини қизиқтирган саволларига жавоб берди.

 

Баҳодир Алиқулов,

Жиноят ишлари бўйича Навоий шаҳар суди раиси.

Жиноят учун жазо муқаррар

Т.Бозоров (исми-шарифи ўзгартирилган) 2024 йил апрель ойларида Навбаҳор туманида жойлашган яшаш манзилгоҳидан тахминан 500 метр узоқликдан оқиб ўтувчи сув канали ёнидаги экин ерига, келгусида ўзининг истеъмоли учун бир дона “Каннабис” гиёҳвандлик ўсимлигини экиб, парвариш қилиб, етиштирган.

Бундан ташқари, Т.Бозоров 2024 йил 8 июль куни Навбаҳор тумани марказидаги “Шох” кафесида овқатланиб ўтирган вақтида, ИИБ ЖҚБ ва ТҚКГ ходимлари томонидан ўтказилган тезкор тадбир давомида чўнтаклари холислар иштирокида текширилганда, унинг эгнидаги шортигини олд чўнтагида оқ қоғозга ўралган, судга оид кимёвий экспертиза хулосасига кўра, 1,41 граммга тенг бўлган озгинадан кўпроқ миқдордаги “марихуана” гиёҳвандлик воситасини қонунга хилоф равишда сақлаб келаётганлиги аниқланиб, холислар иштирокида расмийлаштириб олинган.

“Марихуана” гиёҳвандлик воситалари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 27 октябрь кунги 878–сонли Қарорига асосан, гиёҳвандлик воситалари туркумига кириб, қонунга хилоф равишда сақлаш тақиқланган.

Т.Бозоровнинг жиноят иши, 2024 йил 26 август куни жиноят ишлари бўйича Навбаҳор туман судида кўриб чиқилиб, у Ўзбекистон Республикаси ЖК 270-моддасининг 1-қисми ва 276-моддасининг 1-қисмида кўрсатилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖК 59-моддаси тартибида ойлик иш ҳақининг 20 (йигирма) фоизини давлат даромади ҳисобига ушлаб қолиш шарти билан 2 (икки) йил ой муддатга ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланди.

 

Алишер Сайдуллаев,

Жиноят ишлари бўйича Навбаҳор туман судининг раиси.

Ер давлат мулки умуммиллий бойликдир

Даъвогар Кадастр агентлиги Навоий вилоят бошқармасининг жавобгар А.Х га нисбатан ўзбошимчалик билан эгалланган ер майдонидан мажбурий тартибда чиқариш ва бетон пойдеворни буздириш, ерни асл ҳолатига келтириш мажбуриятни юклатиш ҳақидаги даъвоси судда кўриб чиқилди.

Даъвогар судга ариза билан мурожаат қилиб, унда Хатирчи туман “Боғишамол” МФЙда жойлашган туман захирасидаги 80,0 кв.метр ер майдонини фуқаро А.Х ўзбошимчалик билан эгаллаб олиб, бирор бир тегишли ҳужжатларсиз бетон пойдевор қуриш ишларини амалга оширгани, мазкур ҳолатни бартараф этиш юзасидан фуқаро А.Х.га Кадастр агентлиги Хатирчи туман бўлими томонидан 2024 йил 16 февралдаги огоҳлантириш хати берилишига қарамасдан ноқонуний қурилиш ишларини бартараф этмагани, шу сабабли Хатирчи туман “Боғишамол” МФЙда жойлашган туман ҳокимлиги захирасидаги 80,0 кв.метр ер майдонида қурилган бетон пойдеворни мажбурий тартибда буздириб, ер майдонидан чиқариб, ерни асл ҳолатига қайтаришни сўраган.

Иш ҳужжатларидан аниқланишича, Хатирчи туман “Боғишамол” МФЙ туман захираси ҳисобидаги 96.0 кв.метр ер майдонини фуқаро А.Х ўзбошимчалик билан эгаллаб олиб, фундамент қуриб ўз мақсадлари учун фойдаланиб келган.

Судда аниқланган ҳолатларга кўра жавобгарга ноқонуний қурилишни бартараф этиб ер майдонини туман захирасига қайтариш ҳақида огоҳлантириш берилган бўлсада, у томонидан эгаллаб олинган ер майдони тегишинча қайтарилмаган.

Ўзбошимчалик билан иморат қуриш натижасида ҳуқуқлари бузилган шахснинг ёки тегишли давлат органининг даъвоси билан бундай иморат суднинг қарорига биноан иморатни қурган шахс томонидан ёки унинг ҳисобидан бузиб ташланиши лозим.

Суд қонун талабларига кўра ва даъво асосли бўлгани боис даъвони қаноатлантиришни, А.Х томонидан қурилган бетон пойдеворни жавобгарнинг ҳисобидан бузиб бартараф этиб, жавобгарга ер майдонини асл ҳолатига қайтариш мажбуриятини юклатишни лозим топди.

Бир сўз билан айтганда ер давлат мулки умуммиллий бойликдир, ундан оқилона фойдаланиш зарур, ер давлат томонидан муҳофаза этилади.

 

 

Баҳодир Бабақулов,

Фуқаролик ишлари бўйича Хатирчи туман суди раиси.

Судья ва ёшлар учрашуви бўлиб ўтди

Мамлакатимизда фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, қонун устуворлигини таъминлаш йўлида қатор ишлар амалга оширилди, ёш авлод таълим-тарбияси давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Президентимиз вояга етмаганлар ишларига алоҳида эътибор бериш зарурлигини таъкидлаб, жумладан, шундай деган эди: «Биз вояга етмаганлар, аёллар ва катта ёшдагиларнинг жазо тизимини қайта кўриб чиқишимиз керак… Аминманки, бу соҳада либераллаштириш жараёни ҳали давом этади. Тан олиш керак, ёшлар орасидаги жиноятчиликнинг сабаби – кўпинча биз катталар масъул бўлган уларнинг тарбиясида йўл қўйилган камчиликларнинг натижасидир».

Давлатимизда барча жиноят ва ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги қонунларининг нормаларини янада либераллаштириш юзасидан изланишлар олиб бориш, шу жумладан, вояга етмаганларнинг жиноят ишларини юритиш тўғрисидаги қонун меъёрларини янада такомиллаштириш, жиноят ишларини юритишда учрайдиган турли камчиликларга барҳам бериш бугунги куннинг талабидир.

Жиноят ишлари бўйича Навоий шаҳар суди томонидан Навоий шаҳридаги 1-сонли умумтаълим мактабида “Вояга етмаганлар ўртасида ҳуқуқбузарликлар ва жиноятчиликни олдини олиш масалалари” юзасидан мактабнинг битирувчи синф ўқувчилари билан учрашиб, суҳбат ўтказилди.

Ушбу суҳбатда, вояга етмаганлар ўртасида тарбиявий ишларни кучайтириш ва улар томонидан ҳуқуқбузарликлар содир этилишининг олдини олиш, вояга етмаганларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича чоралар кўриш, ёшлар билан маънавий-маърифий йўналишдаги ишларни янада жонлантириб, уларда мафкуравий иммунитетни мустаҳкамлаш борасидаги вазифалар ҳақимда тўхталиб ўтилди.

Чунончи, ҳар бир давлатнинг, жамиятнинг, халқнинг азалий орзу-интилишларини рўёбга чиқарадиган буюк куч–униб-ўсиб келаётган ёшлардир.

Суҳбат сўнггида судьялар ўқувчиларни қизиқтирган саволларига жавоб беришди.

 

Баҳодир Алиқулов,

Жиноят ишлари бўйича Навоий шаҳар суди раиси.

Сайёр тарзда ўтказилган қабул ва суд муҳокамаси

Фуқароларнинг судларга бўлган мурожаатларини улар учун қулай бўлган жойда қабул қилинишини таъминлаш, суд-ҳуқуқ тизимидаги ислоҳотлар, қонунчиликка киритилган ўзгартиришлар ва уларнинг мазмун-моҳиятини аҳолига тушунтириш, шунингдек “Менинг маҳаллам-менинг судьям” ғояси остида Томди туманидаги “Шарқ” ОФЙда сайёр учрашув ташкил этилди.

Мазкур сайёр қабул жиноят ишлари бўйича Томди туман судининг раиси Д.Эргашева, Зарафшон туманлараро иқтисодий суди раиси Ш.Ғофуров ҳамда Томди туман прокурори О.Қурбонов томонидан ўтказилиб, аҳолининг мурожаатлари тингланди ва уларга ҳуқуқий тушунтиришлар берилди.

Шунингдек, қабул жараёни ҳуқуқий тарғибот тадбирига уланиб, унда сўзга чиққан маърузачилар фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлар ва қонуний манфаатларини бузилиши ҳолатларини олдини олиш, Томди тумани ҳудудида кўпайган жиноятчилик ва ҳуқуқбузарлик турлари, хусусан аёллар ва вояга етмаган ёшлар жиноятчилиги келиб чиқиш сабаблари ва уларни олдини олиш, электр энергиясининг талон-тарож қилинишига йўл қўймаслик, ўзбошимчалик билан ерларни эгалламаслик ва ноқонуний равишда бино қурмаслик лозимлиги ҳамда бу каби хатти-ҳаракатлар учун қонунчиликда белгиланган жавобгарлик ва жазо чоралари юзасидан тушунтиришлар бериб ўтилди.

Шундан сўнг, сайёр суд жараёни ўтказилиб, 2 та жиноят иши ва 10 та маъмурий ҳуқуқбузарликка оид ишлар кўриб чиқилиб, ишларни кўриб чиқиш натижалари бўйича қабул қилинган суд ҳужжатларининг мазмун-моҳияти тушунтириб ўтилди.

 

Дилобар Эргашева,

Жиноят ишлари бўйича Томди туман суди раиси.

Суд қарорлари унинг ижроси билан аҳамиятли

Суд ҳужжатлари асосида берилаётган ижро ҳужжатларини расмийлаштириш ва уни электрон маълумотлар базасида ҳудудий мажбурий ижро бюроларига юборишда йўл қўйилаётган хато-камчиликлар, ижро ҳужжатларининг мажбурий ижро бюроси органлари томонидан асоссиз қайтарилишининг олдини олиш ҳамда мазкур ҳолатларга келгусида йўл қўймаслик учун эътибор қаратилиши лозим бўлган ҳолатлар Зарафшон шаҳар судлари ва Мажбурий ижро бюроси Зарафшон шаҳар бўлими томонидан муҳокама қилинди.

Шунингдек, тадбирда Ўзбекистон Республикаси Олий суди томонидан Мажбурий ижро бюроси билан ҳамкорликда суд ҳужжатлари ижросини янада яхшилаш ва ижро жараёнида юзага келаётган муаммолар ҳамда уларни бартараф этиш бўйича қўшма йиғилишида белгиланган вазифалар ижроси, қолдиқдаги ижро ҳужжатлари, айниқса давлат фойдасига ундирувларни назарда тутувчи ижро ҳужжатларини ижросини таъминлаш, судлар томонидан белгиланган жарималар ва давлат божларини ундириш ҳақидаги суд ҳужжатларини ўз вақтида ижрога қаратилиши, шунингдек, бугунги кунга қадар ижроси таъминланмаган ижро ҳужжатларини туман МИБ билан ҳамкорликда кескин камайтириш масалалари муҳокама қилиниб, бу борада яқиндан ҳамкорлик қилишга келишиб олинди.

Ўтказилган тадбир якунида келгусида ижро ҳужжатларининг мажбурий ижро бюроси томонидан асоссиз қайтарилишининг олдини олишга, асосли равишда қайтарилган ҳар бир ижро варақаси юзасидан алоҳида ёндашилиб, уларнинг камчиликлари тўлиқ бартараф қилингандан сўнг ижрога қаратилишига, ҳар бир қайтарилган ижро ҳужжати қатъий назоратга олинишига, ижро варақаларининг қайтарилиши сабаби чуқур тизимли таҳлил қилиниб, асоссиз қайтарилган ижро ҳужжатлари бўйича тақдимномалар киритиб борилишига жиддий эътибор қаратилиши келишиб олинди ва бу орқали фуқароларнинг ортиқча оворагарчилигининг олди олиниши назарда тутилди.

 

Шерзод Ғофуров,

Зарафшон туманлараро иқтисодий суди раиси.

Ҳалқаро ҳуқуқда медиациянинг тан олинган тамойиллари

Тараққиёт ўзининг энг юқори чўққисига интилгани сари ҳуқуқшунослик ҳам замонга ҳамнафас равишда такомиллашиб бормоқда.

Бугунги замонавий дунёда ҳуқуқшуносликнинг нозик жиҳатларига ҳам эътибор қаратилмоқдаки, бу инсон ҳуқуқини энг олий қадрият сифатида баҳолашга, инсон қадрини улуғлашга хизмат қиляпти.

Сўнги йилларда ҳуқуқни ҳимоя қилиш, жисмоний ва юридик шахсларнинг вақт ва маблағини тежаш, турли қоғозбозликнинг олдини олиш, низоларни тарафларнинг ярашувига асосан тинч йўл билан ҳал этишга қаратилган турли усуллар, хусусан медиация институти ва ҳакамлик судлари томонидан низоларни судгача ҳал қилиш амалиёти кенг қўлланилмоқда.

Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик ва Иқтисодий процессуал кодексига мувофиқ ишни судда кўришга тайёрлаш пайтида судья тарафлардан келишув битимини тузиш эҳтимолини ёки низони ҳал этишнинг муқобил усуллари бор-йўқлигини аниқлаши, уларнинг ҳуқуқий оқибатларини тушунтириши лозим. Ҳуқуқий жамиятда низони ҳал этишнинг муқобил механизмлари яратилиши жисмоний ва юридик шахслар бузилган ҳуқуқларини тиклашга эришишнинг самарали воситаси эканлиги аёнлашди ва мазкур кодексларга медиация атамалари киритилди.

Медиация институти бугунги кунда дунёнинг кўпгина мамлакатларида, шу жумладан АҚШ, Германия, Буюк Британия, Австрия, Япония, Хитой, Гонконг, Жанубий Корея Республикаси, Ҳиндистонда ташкил этилган ва муваффақиятли фаолият кўрсатмоқда.

Медиация-бу келиб чиққан низони тарафлар ўзаро мақбул қарорга эришиши учун уларнинг ихтиёрий розилиги асосида медиатор кўмагида ҳал қилиш усули, медиатор эса – медиацияни амалга ошириш учун тарафлар томонидан жалб этиладиган шахс ҳисобланади. Мазкур соҳадаги муносабатларни тартибга солиш мақсадида “Медиация тўғрисида” ги Ўзбекистон Республикасининг қонуни қабул қилинди.

Шу ўринда, 2019 йил 1 январдан кучга кирган “Медиация тўғрисида”ги қонун ушбу институтни амалиётга кенгроқ жорий этишга замин яратганини алоҳида таъкидлаш жоиз.

Таҳлилларга кўра, сўнги 4 йилда фуқаролик судлари томонидан медиация тартиб-таомили қўлланилиб ва медиатив келишув бўйича кўрмасдан қолдирилган ишлар сони ошганлигини кўришимиз мумкин.

Ҳозирги кунда ривожланган хорижий давлатлар ҳуқуқий тизимида низони судгача олиб бормасдан, муқобил йўл билан ҳал қилишга қаратилган медиация-тарафлар ихтиёрий розилиги билан низони ўзаро ҳал этиш жараёни алоҳида аҳамият касб этмоқда.

Медиация суддан ташқари тартибда, низони суд тартибида кўриш жараёнида, суд ҳужжатини қабул қилиш учун суд алоҳида хонага киргунга қадар қўлланилиши мумкин.

Медиация низони ҳакамлик судида кўриш жараёнида ҳакамлик судининг қарори қабул қилингунига қадар қўлланилиши мумкин.

Тарафларнинг медиация жараёнларига ўз ихтиёрий билан қўшилиши, келишув имзолангунга қадар жараёндан чиқиши, келишув қандай шартлар ва усулларда бўлиши уларнинг ўзаро якдил қарорлари асосида амалга оширилади. Бунда медиатор тарафлар номидан қарор қабул қилмайди. Ушбу тамойилнинг асосий хусусияти шундаки, медиация жараёнларида ҳар бир тараф ўзига маъқул келган қарорни ўзи мустақил қабул қилади, қабул қилинган қарор ва унинг ижроси бўйича жавобгарлик тарафларнинг зиммасида қолади.

Медиация махфийлик хусусиятига эга. Тарафлар ва медиатор медиация жараёнидаги муҳокамалар махфийлигини ва унинг ошкор этилмаслигини ўзаро келишувда ифодалайдилар. Унинг ноодатийлиги шундаки, медиация жараёнида қўлланилган ўзаро қайдлар, ёзишмалар, қўлёзмалар, видео ва аудио ёзувлардан медиатор келгусида ушбу иш бўйича суд низоси вужудга келган ҳолларда фойдалана олмаслиги учун медиация жараёни тугаганидан сўнг йўқ қилиниши мумкин.

Бироқ, жаҳон харитасида давлатлар ўртасидаги низолар ҳам учраб турадики, уларни тинч йўл билан ҳал этиш зарурати пайдо бўлади.

Бунда халқаро ташкилотларнинг ўрни ва мавқеи асосий ўрин эгаллайди.

Халқаро низоларни тинч йўл билан ҳал этиш халқаро ҳуқуқнинг асосий тамойилларидан биридир.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Низомининг 2-моддаси тамойилларидан келиб чиқиб, БМТнинг барча аъзолари халқаро тинчлик, хавфсизлик ва адолатни таҳдид остига қўймаслик учун ўзларининг халқаро низоларини тинчлик воситалари билан ҳал қилишга мажбур.

Халқаро миқёсда медиация тартиб-таомилини ўтказиш давлатларнинг ҳуқуқ тизими доирасидаги медиациядан унчалик фарқ қилмайди. Воситачи низолашаётган томонларга айбдорларни қидириш ўрнига, иккала томон учун ҳам мос келадиган муросага келишни таклиф қилиши мумкин. Давлатлар ўртасида воситачилик тартиб-таомилларини ўтказиш тажрибасида асосан халқаро тижорат низоларини ҳал этишда воситачилик эътибор қаратилади.

Мисол сифатида давлатлар ўртасидаги зиддиятларни кўриб чиқиш фойдалидир.

1978 йилда Чили ва Аргентина ўртасидаги Леннокс, Пиктон ва Исла-Нуэва оролларининг эгалик ҳуқуқига доир можаро пайтида Ватикан князлиги машҳур кардиналлардан бирини воситачи сифатида таклиф қилади. Ватикан буни иккала давлат ҳам католик бўлганлиги ва улар ўртасидаги юзага келиши мумкин бўлган ҳарбий можарони истамаслиги каби икки сабаб билан изоҳлайди. Бошқа томондан, Рим папаси Жанубий Америкада вужудга келган айрим келишмовчиликларда доимий қатнашиб келгани учун ушбу низоли вазиятга ҳам аралашувни зарур деб ҳисоблайди. Яъни, воситачи номзодини кўрсатиш учун тарихий ва диний шартлар мавжуд эди. Кардинал Антонио Саморанинг ҳаракатлари, шунингдек, католик черковининг нуфузи туфайли муқаррар бўлиб туюлган ҳарбий можаронинг олди олиниб, тарафлар “Тинчлик ва дўстлик” шартномасини тузишга эришадилар.

Шунингдек, таъкидлаш жоизки, давлатлар, одатда йирик мамлакатлар минтақага ўз таъсирини кучайтириш учун воситачи вазифасини бажарадилар.

Собиқ Совет давлатининг 1965 йилда Ҳиндистон ва Покистон ўртасидаги можарода иштирок этиши бунга мисол бўла олади. Собиқ Совет давлатининг ўз таъсирини сусайтиришга йўл қўйиб бўлмаслиги сабаб ярашув тартиб-қоидалари ташкил этилди. Давлат ўзи ва томонлардан бири ўртасида бирон-бир мажбуриятга эга бўлса воситачилик натижалари кўзланган самара бермайди ва ушбу манфаат низоларни ҳал қилиш жараёнига таъсир қилиши мумкин. Шу сабабдан, Ҳиндистон ва Покистон ўртасида Кашмирнинг ҳудудий мансублиги бўйича можарога Қўшма Штатлар ва Буюк Британия воситачи бўла олмадилар, шунинг учун воситачилик жараёнлари собиқ Совет иттифоқи томонидан амалга оширилди, чунки иккала томон билан муносабатлар ўрнатилган эди.

Медиация халқаро ҳуқуқда низоларни ҳал қилишнинг муқобил усули сифатида тўлиқ музокара кўринишида намоён бўлса, фуқаролик ҳуқуқий муносабатларда низоларни учинчи шахс ёрдамида фақат икки тарафнинг муқобил ечимига келишида воситачилик кўринишида ифодалайди.

 

Истам Турдиев,

Навоий вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси.

Skip to content